Aansprakelijkheid? Toets de criteria van het Kelderluikarrest

Aansprakelijkheid is een thema waar ik wegbeheerders regelmatig mee zie worstelen. Mag je verwachten dat mensen de scheur in het asfalt opmerken of is het de schuld van de wegbeheerder wanneer iemand erdoor struikelt en zijn been breekt? En moet de scheur dan meteen morgen worden gerepareerd of kan dat volgende maand ook wel? Is het nodig dat we de plek tot die tijd markeren? Of afzetten?

Bij aansprakelijkheidskwesties wordt nog vaak verwezen naar het Kelderluikarrest door de Hoge Raad in 1965. Dit arrest biedt nog steeds enig houvast bij dit lastige thema.

Het kelderluik
Het is 1965. Mathieu Duchateau bezoekt samen met zijn vrouw en een bevriende relatie café De Munt in Amsterdam. Wanneer Duchateau door het café naar het toilet loopt, valt hij in het gat van een openstaand kelderluik. Meneer Sjouwerman, een frisdrankleverancier, had tijdens het leveren van frisdrank het luik open laten staan. Duchateau liep hierdoor ernstige verwondingen op. De rechtbank oordeelde in het proces dat volgde, dat de schade van meneer Duchateau aan hemzelf te wijten viel. Het hof en later ook de Hoge Raad besloten echter dat de verantwoordelijkheid bij de frisdrankleverancier lag. 

De Kelderluikcriteria
De Hoge Raad hanteerde in 1965 voor de beoordeling van de situatie vier criteria. De criteria worden ook vandaag de dag nog gebruikt om vast te stellen of er sprake is van onzorgvuldig en onrechtmatig handelen. Vrij vertaald gaat het om de volgende criteria:

• Hoe waarschijnlijk is het dat een onverwachte situatie over het hoofd wordt gezien?
• Hoe groot is de kans op ongevallen als gevolg van deze onverwachte situatie?
• Hoe ernstig kunnen de gevolgen zijn van een dergelijk ongeval?
• Hoe bezwaarlijk zijn de te nemen veiligheidsmaatregelen om dit ongeval te voorkomen?

In onze praktijk
In de rechtspraak wordt daarmee een afweging gemaakt tussen de begrippen eigen oplettendheid, kans, gevolg en preventieve of beperkende maatregelen. Omgevingskenmerken zijn daarbij zeer belangrijk. Deze begrippen zijn ook goed bruikbaar in de verkeerskunde. Twee voorbeelden met betrekking tot paaltjes op de weg:

De Rechtbank Oost-Brabant concludeert op 1 april 2020 dat de wegbeheerder aansprakelijk is voor een fietsongeval. Een man is ernstig gewond geraakt bij een aanrijding met een fietspaal. De wegbeheerder heeft onvoldoende veiligheidsmaatregelen genomen om het ongeval te voorkomen. Hij zou bijvoorbeeld de zichtbaarheid verbeterd kunnen hebben.

De Rechtbank Rotterdam oordeelt op 16 februari 2016 dat de wegbeheerder niet aansprakelijk is in een zaak met schade als gevolg van een struikelpartij over een op een trottoir geplaatst paaltje. In dit geval had van degene die over het paaltje is gestruikeld meer oplettendheid verwacht mogen worden. Bovendien heeft degene verklaard dat hij vlak voor de val was afgeleid door een activiteit in de omgeving.

Als we beide uitspraken vergelijken met de criteria uit het Kelderluikarrest wordt het volgende duidelijk: het enkele feit dat de wegbeheerder een paaltje plaatst, betekent niet direct dat hij verantwoordelijk is voor ieder ongeval dat verband houdt met dat paaltje. De omgevingskenmerken bepalen het risico dat het paaltje draagt. Deze context is zeer belangrijk bij de interpretatie van de criteria uit het kelderluikarrest door de rechters. Het paaltje in de situatie uit 2016 staat in de drukke stad Rotterdam op een voetpad. De rechter oordeelt dat hier van een voetganger de nodige oplettendheid mag worden verwacht. Het is daarmee volgens de rechter niet waarschijnlijk dat de onverwachte situatie over het hoofd kon worden gezien (criterium 1). Het paaltje in Oost-Brabant staat op een smal fietspad. Bovendien was het paaltje niet verlicht. In dit geval meent de rechter dat dit potentieel gevaarlijk is (criterium 2). Het is daarom aan de wegbeheerder om voldoende veiligheidsmaatregelen te nemen om dergelijke ongelukken te voorkomen (criterium 4).

Conclusie
Met het inmiddels 55 jaar oude kelderluikarrest is een kader gecreëerd dat in de huidige tijd nog steeds relevant is, zeker voor de wegbeheerder. Bij het Kelderluikarrest had de frisdrankleverancier vooraf al de situatie op mogelijke risico’s moeten inschatten. Hij had bijvoorbeeld een stoel in de doorgang kunnen plaatsen als preventieve maatregel. Mijn advies is dan ook om, voordat zich ook maar een kwestie aangaande aansprakelijkheid aandient, een verkeerssituatie te toetsen aan de genoemde criteria. Een goede motivatie en onderbouwing bij een aansprakelijkheidsstelling is evident.

Dit is de vierde blog in een reeks juridische blogs. Deze blogs worden afwisselend geschreven door Sander Bonhof (BonoTraffics) en Herbert Korbee (Korbee & Hovelynck).