Betere kansen met MaaS door samen te werken

vrijdag 14 september 2018
timer 12 min
De
De verkeerskunde heeft van oudsher een focus op techniek, infrastructuur en het modelleren van mobiliteit. Binnen het vakgebied en daarbuiten ontstaat het besef dat deze benadering te eenzijdig is. Op deze wijze leveren verkeerskundigen niet de structurele, duurzame bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen en oplossingen die ze zouden kunnen leveren.

In mobiliteit zit veel meer dan infrastructuur en techniek. Wij betogen dat Mobility as a Service (MaaS) een geweldige kans vormt voor de verkeerskunde om zich door te ontwikkelen richting een vakgebied dat vanuit een breed- en integraal perspectief zijn maatschappelijke bijdrage levert.

Het is april 2018. Het idee voor dit artikel ontstaat tijdens een gesprek in Houten, waar we allebei op de traditionele manier (auto met plofmotor) naar toe zijn gereisd. Ons gesprek gaat over onze dromen en over onze visie op mobiliteit, mens en samenleving. Wij geloven dat:

  • het domein mobiliteit en transport, het mobiliteitssysteem (fysieke- èn digitale mobiliteit) en de daarin werkzame professionals, veel meer kunnen bijdragen aan welvaart, welzijn en geluk van individuen, gezinnen en organisaties. Kortom, aan een betere, vitalere en mobielere samenleving. In het woord ‘vitaal’ zit alles wat we als samenleving wensen: prettig en gezond samen wonen, veilig, groen en leefbaar, voorzieningen comfortabel bereikbaar.
  • bewoners bewust en maatschappelijk verantwoord met hun mobiliteit willen omgaan, en daarbij geholpen moeten worden om een goede mobiliteitsbalans te kunnen creëren tussen fysieke- en digitale mobiliteit ten faveure van die vitale mobiele samenleving.

 
Het is 2028 …Over een paar minuten stap ik op de fiets naar het station om naar Houten te reizen. Daar ontmoeten Mike en ik elkaar om nog eens terug te blikken op wat er allemaal op MaaS-vlak gebeurd is, sinds 2018.

Onze MaaS-apps hebben onze reizen naar Houten gematcht aan onze voorkeuren. Er is een overlegruimte in een flexkantoor gereserveerd. In de trein heb ik een eigen zitplaats, bij mijn overstap op Utrecht Centraal staat mijn cappuccino klaar en een zelfrijdende auto brengt mij van station Houten naar het flexkantoor. Ik kom hoe dan ook op tijd aan, want de app regelt realtime een alternatief bij problemen onderweg.

Files komen sowieso nog maar weinig voor. In vervolg op het roemruchte Rli-rapport “Van B naar anders” heeft men bij wet vastgelegd dat er geen weguitbreidingen meer plaatsvinden. Sindsdien is de omslag in het denken over mobiliteit gericht op mens, natuur en samenleving. Tevens is er in 2019 een open en level playing field voor MaaS gecreëerd.

Die combinatie heeft geleid tot een slim mobiliteitssysteem dat realtime vervoersbehoeften matcht aan de beschikbare capaciteit door middel van ingebouwde incentives. Tevens zijn er tal van nieuwe slimme mobiliteitsconcepten ontstaan. Ik geniet net als Mike van een onbezorgde reis, op weg naar een leuke ontmoeting.

Klinkt dit als toekomstmuziek? Zoals uit onze droom al blijkt, zien we veel mogelijkheden en kansen die met behulp van MaaS gerealiseerd kunnen worden.

Wij gaan ervan uit dat mobiliteit onmisbaar is voor een samenleving. De mens is een sociaal dier, mensen willen contact hebben, elkaar ontmoeten. Mobiliteit is een gevolg van onze oerbehoefte tot communiceren. Wat is een samenleving als communicatie met elkaar niet mogelijk is of onvoldoende comfortabel is? Of omgekeerd, wat voor mooie inclusieve wereld ontstaat er als iedereen, zoveel mogelijk op eigen kracht, mobiel kan worden en in zijn behoefte tot communiceren en ontmoeten kan voorzien?

Dit communiceren, roept fysieke- maar ook wat we noemen digitale mobiliteit op (zie figuur 1). De  bevrediging van de individuele communicatiebehoefte gebeurt dus deels door digitale mobiliteit en deels door fysieke mobiliteit (op pad gaan van A naar B). Uiteraard is er een verband tussen deze twee.

Communicatie: digitaal en fysiek

Hiermee zeggen we eigenlijk dat mobiliteit, zo breed beschouwd, echt kan bijdragen aan een betere samenleving. Tot nog toe is de verkeerskundige aanpak een partiële, terwijl een en ander juist integraal bekeken moet worden.

Dit vergt dat we ons mobiliteitssysteem compleet anders inrichten en bewoners de hulpmiddelen bieden om hen daarin te faciliteren. De snelle technologische ontwikkelingen bieden daartoe de mogelijkheid. Echter, succesvolle innovaties zijn door de bank genomen voor een kwart gestoeld op technologische vernieuwingen. De overige driekwart draait om sociale vernieuwingen. Lees: vernieuwing/verandering van zaken als de institutionele inrichting en het daarmee samenhangende aangeleerde gedrag van spelers in het veld. Het Rli-rapport “Van B naar anders” haakt hier op in.

We moeten dus een weg vinden om de technologische mogelijkheden zo sociaal ingebed te krijgen dat een vitale, mobiele samenleving dichterbij komt. Wij zien dat MaaS daarin een sleutelrol kan vervullen.

Welke kansen zien wij?
In de ontwikkeling van MaaS ligt de focus tot nu toe vooral op de frontend apps en -diensten die een stukje van de MaaS-puzzel invullen. Gezien ons toekomstbeeld behoren de gebruikers echt centraal te staan. Dat is nog maar zelden het geval. Afhankelijk van de marktpartij die achter een MaaS-initiatief zit, zie je dat de echte focus vaak ligt op een eigen belang.

Wij zien voor ons dat MaaS veel kansen biedt waar de maatschappij wel bij kan varen. Zowel in termen van mobiliteit en de behoefte tot communiceren en ontmoeten, als in de veel gebezigde termen van leefbaarheid, gezondheid en openbare ruimte.

Om een paar gedachtenlijnen te duiden:

  • MaaS biedt ons de kans om de gebruiker echt centraal te zetten, zowel in de dienstverlening als in de omgang met data en anderszins. Waarom zou de provider met verschillende vervoersaanbieders waar hij mee samenwerkt, zelf mogen bepalen welke data hij van ons als gebruiker allemaal door wil spelen? Natuurlijk moet waar nodig zeker zijn dat onze identiteit klopt (b.v. als je een deelauto meeneemt). Maar stel dat dat geborgd is op een manier waarbij de gebruiker zelf kan bepalen welke data wel/niet met derden gedeeld mag worden?
  • Als een gebruiker dat wil, met de juiste privacywaarborg, kan zijn/haar MaaS-provider adviseren over wanneer fysieke- dan wel digitale mobiliteit een geschikte manier is om in de individuele communicatiebehoefte te voorzien.
  • MaaS kan het mogelijk maken dat je als gebruiker in feite een soort micro-aanbesteding doet voor je vervoersbehoefte, al dan niet met een vorm van subsidie van overheidswege als je bijvoorbeeld een beperking hebt en/of in het buitengebied woont, waar MaaS-diensten wellicht niet commercieel rendabel te krijgen zijn. Een dergelijke ontwikkeling zou de huidige vorm van OV-aanbestedingen wel eens kunnen vervangen.

 

Deze en andere kansen vergen stuk voor stuk een transitie van het huidige vervoerssysteem, ook qua gedrag. Deze transitie is hoe dan ook al gaande, maar hoe die vorm krijgt, wordt nu veelal bepaald door Amerikaanse (en Chinese) techreuzen. Ook veel Europese- en Nederlandse marktpartijen roeren zich in het Nederlandse speelveld en geven daardoor mede vorm aan hoe de transitie in Nederland gestalte krijgt.

Veel overheden (zowel landelijk, regionaal als lokaal) buigen zich inmiddels ook over MaaS. Een klein aantal is echt aan de slag, de meeste zijn nog zoekende. Voor een gezonde ontwikkeling van MaaS (lees: open en transparant, zonder sterke concentratie van marktmacht en zodanig dat burgers en maatschappij gediend worden) is het zaak dat overheden sneller invloed nemen in dit spel.

Mobilityleiders
Mobilityleiders bij overheden kijken naar deze ontwikkelingen vanuit ‘hun positie’ en zijn daardoor veelal terughoudend en soms ronduit conservatief met het ermee aan de slag gaan. Veelgehoorde vragen zijn: wat moeten we ermee, wat kunnen we ermee en waarom zouden we ermee aan de slag moeten? De daarachter liggende vraag is: en wat is onze (toekomstige) rol eigenlijk?

Ze zijn op zoek naar zekerheden vooraf, die in een transitie als deze simpelweg niet te krijgen zijn. Niemand kan vooraf met zekerheid duiden wat de rol van een overheidsorganisatie in dit spel straks zal zijn. Eén zekerheid kunnen wij wel geven. De consequentie van “uit positie” met deze ontwikkelingen omgaan, is dat je hoe dan ook, achter de feiten blijft aanlopen. Met als resultaat dat je straks weinig meer te zeggen hebt over de invloed die MaaS op jouw maatschappelijke speelveld heeft.

Wil je als mobilityleider leidend in plaats van lijdend zijn in MaaS, dan heb je van positie naar productie te komen. Dat betekent dat je niet langer toeschouwer blijft van dit spel rond MaaS, maar dat je actief gaat participeren. Daarmee bedoelen we niet meepraten op allerlei bijeenkomsten, maar echt buiten aan de slag gaan met MaaS. Het is net als voetbal: je hebt de meeste invloed op de bal en het verloop van het spel als je in het veld staat en meespeelt.

Drie gedragingen
Van positie naar productie gaan en dus het spel actief meespelen, vergt drie gedragingen van mobilityleiders en hun medewerkers (waaronder verkeerskundigen):

1-            Leiderschap. Hiermee bedoelen we dat je besluit om aan de slag te gaan met MaaS. Je gaat dingen doen in plaats van rondjes draaien en nadenken. Door aan de gang te gaan, doe je inzichten op, waardoor je meer zicht krijgt op bijvoorbeeld de toekomstige rol van jouw organisatie;

2-            Regie. Dat betekent dat je een besluit neemt over wat je gaat doen, hoe en met wie je dat gaat doen en dat je het ook werkelijk doet. Met regie bedoelen we niet dat je een compleet uitgewerkt projectplan of beleidsaanpak op papier zet. Dat valt onder de noemer met je positie en de zekerheden bezig zijn. Regie wil zeggen dat je een strategie uitdenkt hoe en met wie jij beweging kunt brengen in het MaaS-verhaal binnen jouw verantwoordelijkheidsgebied. Met die strategie ga je buiten aan de slag. Gaandeweg zul je je aanpak bij moeten stellen op basis van ontwikkelingen en inzichten. Dat is niet erg, want je bent in beweging en zorgt dat er meters gemaakt worden.

3-            En last but not least: Samenwerking, multi-disciplinair en over schuttingen heen. De kansen van MaaS zijn veel makkelijker, efficiënter en tegen lagere kosten te verzilveren als je dat samen doet met collega-mobilityleiders en/of collega-overheden.

Als mobilityleiders en hun (verkeerskundige) medewerkers elk van deze gedragingen op de juiste wijze inzetten, dan leidt dat tot massief MaaS-succes voor burgers en maatschappij. Maar wat is de juiste wijze? Omdat massief MaaS-succes vooral valt of staat met hoe de samenwerking aangepakt wordt, gaan we daar nader op in.

Succesvol samenwerken
Het is mooi als mobilityleiders en hun medewerkers leiderschap tonen en regie pakken om MaaS van de grond te krijgen. Als ze daar solistisch in acteren, zullen ze van een koude kermis thuis komen. De werkelijkheid rond MaaS is ontzettend complex en doorweven met een veelvoud van belangen en disciplines en vergt gedragsverandering op alle vlakken. Het is ondenkbaar dat een partij in zijn eentje in staat geacht kan worden om dit zo in goede banen te leiden dat er succesvolle businessmodellen ontstaan èn gewenste maatschappelijke doelen gediend worden.

Wil je als mobilityleider een succesvolle MaaS-strategie opzetten zodat naast rendabele businessmodellen ook maatschappelijke belangen gediend worden, dan heb je vanaf het eerste begin de dialoog met de wereld om je heen aan te gaan. Daarmee kun je die wereld en elkaar beter gaan begrijpen. Dat leidt tot inzicht wat er nodig, mogelijk en gewenst is en daarop kun je in samenwerking met je omgeving acteren.

Om zo’n samenwerking meters te laten maken richting het gewenste eindbeeld is inhoud in beginsel ondergeschikt aan het smeden van een goede samenwerking tussen meerdere organisaties. De ene samenwerking is namelijk de andere niet.

Dat proces van succesvol samenwerken, is ruwweg als volgt te schetsen (zie figuur 2). Kort gezegd komt het erop neer dat een samenwerking alleen de gewenste resultaten (de top) oplevert als alle onderliggende lagen op de juiste manier ingevuld worden, waardoor er onderling vertrouwen ontstaat.

 

Een model voor succesvol samenwerken

Een succesvolle samenwerking begint met wederzijds begrip en openheid. Je moet als spelers eerst willen begrijpen hoe het spel bij de ander werkt en hoe dat interacteert met het MaaS-veld. Maar het gaat bijvoorbeeld ook over expliciet maken wat een ieder onder MaaS verstaat.

Die vraag is een mooie opstap naar het creëren van een gemeenschappelijk toekomstbeeld. Hoe willen we dat deze toekomst eruit ziet en wat kan MaaS de maatschappij bieden in de toekomst? Dat toekomstbeeld moet groter zijn dan het speelveld van de samenwerkende partijen. Dat triggert de juiste energie en biedt vervolgens de mogelijkheid tot een vertaalslag wat dit betekent voor ieder van de samenwerkende partijen.

Deze stap creëert betrokkenheid en op zijn beurt een voedingsbodem voor wie wat daarin kan/gaat doen. De wijze waarop de samenwerkers deze vraag beantwoorden, bepaalt in grote mate het succes van de samenwerking. Pakt ieder van de spelers nu eigenaarschap voor onderdelen die logischerwijs bij de eigen organisatie passen, dan is dat een opstap naar executiekracht.

Executiekracht ontstaat vervolgens als ieder ook zijn/haar verantwoordelijkheid neemt voor de overeengekomen acties en daarbij focust op het bereiken van collectieve resultaten. Dat vergt bijvoorbeeld elkaar willen helpen bij het uitvoeren van de individuele acties als die moeizaam blijken te verlopen.

De wijze waarop ieder van de bovenstaande stappen doorlopen wordt, heeft één-op-één verband met de mate waarin er onderling vertrouwen ontstaat. Doen de samenwerkers dit consequent, met onderlinge openheid en inclusief, dan wordt het onderlinge vertrouwen in elke stap gevoed. Zodra hierin een dissonant optreedt, zal dat het onderling vertrouwen temperen of zelfs schaden, wat niet ten goede komt aan succesvol samenwerken.

In de kern draait het erom dat ieder van de samenwerkers zich bekommert om en zich inzet voor het gemeenschappelijke belang van een samenwerking, in de wetenschap dat het eigen belang of dat van de eigen organisatie daarmee gediend wordt. Door in de fase van wederzijds begrip expliciet te maken wat een ieders belang is, wat het gemeenschappelijke belang is en hoe die gediend kunnen worden met de samenwerking, wordt het ook makkelijker om je daarvoor in te zetten.

Met de inzet van leiderschap, regie en succesvol samenwerken komen er mooie kansen binnen bereik voor mobilityleiders en hun verkeerskundige medewerkers om MaaS op een hoger plan te brengen. Daarmee kunnen zij hun bijdragen leveren aan een betere, vitalere en mobielere samenleving.

Over de auteurs
Mike Bérénos, Secretaris NMTM New Movements in Transport and Mobility 
Robert Scheerder, samenwerkingsversneller en bedenker van het Open MaaS regieprogramma, Integraal Sustainable Transitions

 
Auteur: Mike Bérénos en Robert Scheerder

Robert Scheerder

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.
mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief