Een helm helpt niet om ongevallen te voorkomen

'Zo af en toe laait de discussie weer op over het verplichten van een helm voor fietsers. En dat is ook goed omdat we altijd op zoek moeten blijven naar het beperken van menselijk leed. Helaas is deze discussie soms wat eenzijdig: de helm als universele, maar vooral makkelijke, oplossing om het aantal doden en gewonden terug te dringen. Dit vraagt om wat aanvullende argumenten.

Een mens is erop gebouwd om te lopen. Op deze snelheid zijn botsingen nog te verdragen door het menselijk lichaam. Hardlopen nadert al de grens van de impact die zonder ernstige gevolgen blijft.

Sinds jaar en dag proberen mensen sneller vooruit te komen. De 'ellende' begon al met ‘de hoge bi’. Niet zozeer vanwege de snelheid, maar vanwege de hoogte waarvan mensen ter aarde stortten als ze vielen. Met alle gevolgen van dien. Terwijl nu, met een moderne fiets, vrij eenvoudig snelheden te halen zijn die de gemiddelde hardloper te boven gaan.

Grens van het onbeschermd toelaatbare
Deze drang naar snellere verplaatsing hebben we inmiddels geaccepteerd. In Nederland fietsen we al sinds de fiets bestaat. En inmiddels hebben we ook geaccepteerd dat 25 á 30 km/uur zo'n beetje de grens van het onbeschermd toelaatbare is.

Dus fietsen we wat af in Nederland. En gelukkig maar. Je moet er niet aan denken dat alle fietsers in de auto stappen, of in het OV. Dat zou niet alleen een infarct van ons vervoersysteem tot gevolg hebben, maar ook een forse impact hebben op de leefbaarheid en het ruimtegebruik in onze steden.

Leuk leven ontzeggen
Nederlanders zijn dus gewend om te fietsen, ook als ze ouder zijn. En ook dat is prima, want zo blijven ouderen langer vitaal, nemen langer deel aan maatschappelijke en andere activiteiten en hebben daardoor een betere kwaliteit van leven. En dat moeten we dus blijven stimuleren. We willen immers niemand een leuk leven ontzeggen.

Soepele twintiger
Met de komst van elektrische fietsen wordt het de 'oudjes' nog makkelijker gemaakt. Ze kunnen vooral verder en soms ook wat sneller. En ja, als ze vallen, gaat het eerder mis. Ze breken hun val minder makkelijk dan een soepele twintiger en houden er vaker letsel aan over. Natuurlijk wil je dat voorkomen, want elke gewonde is er één te veel.

De vraag is wat je eraan moet doen. Gelet op het feit dat fietsen ook op latere leeftijd veel voordelen met zich meebrengt, zou je allereerst een afweging moeten maken tussen de voordelen van het langer fietsen en actief blijven en het nadeel dat de kans op kwetsuren bij ouderen groter is. Niet dat het helpt om verwondingen te voorkomen, maar het plaatst de ernst van de toenemende fietsslachtoffers wellicht in een iets ander perspectief.

Beveiligingsmiddel
Nu is voorkomen altijd beter dan genezen, ook in dit geval. Een helm helpt niet om ongevallen te voorkomen. Een dergelijk beveiligingsmiddel beperkt 'slechts' de ernst van de afloop van een incident. En eigenlijk willen we voorkomen dat er incidenten gebeuren: preventie aan het begin van de mobiliteitsketen.

Daarvoor zijn drie aangrijpingspunten: de mens, het voertuig en de weg. De mens moeten we niet over één kam scheren. Niet alle ouderen vallen met de fiets. En als ze vallen, moeten we onderzoeken wat daarvan de oorzaak is. Het trainen van de rijvaardigheid, te beginnen met een duidelijke instructie van degene die de fiets verkoopt, zou al een hele stap kunnen zijn.

In jip-en-janneketaal: ze kiepen snel om
En dan is er de draadezel zelve. De eerste elektrische fietsen hadden veel weg van huisgebakken knutselwerkjes. Low tech dus. Met als gevolg dat de fiets wanneer je voor het verkeerslicht afremt, niet automatisch terug gaat naar de laagste ondersteuning. Fietsen met de motor in het voorwiel en de accu achterop hebben een hoog rotatiemoment om het midden. Dat leert ons de voertuigdynamica. In jip-en-janneketaal: ze kiepen snel om. Al optrekkend voor het verkeerslicht en bijvoorbeeld afslaand maar rechts, denkt de motor dat de fietser het zwaar heeft en geeft de volle ondersteuning. Soms in één spontane klap. Bodemonderzoek door de berijder is het gevolg.

Lifecycle
Er valt dus nog heel wat te verbeteren aan de fiets om het de oudere, van nature misschien iets minder stabiele, berijder makkelijker te maken. De ANWB ontwikkelde daarvoor de ‘Lifecycle’, die is voorzien van alle mogelijke hulpmiddelen om het fietsen veiliger te maken.

Cycle RAP
En wat de weg betreft, daaraan valt ook nog veel te doen. Paaltjes midden op het fietspad, lastige stoepranden die soms niet te zien zijn, kuilen en kieren waar je voorwiel in kan verdwijnen, noem maar op. Vandaar onze inspanningen in ‘Cycle RAP’. De ANWB geeft de voorkeur aan preventieve activiteiten, want daar valt nog veel winst te halen. En daar zetten we ons dus ook allereerst voor in.

Is een helm daarmee onzin? Geenszins. Vooral voor degenen die de grens van de acceptabele snelheid van 25 à 30 km/u overschrijden. Racefietsers, mountainbikers, speedpedelecers bijvoorbeeld. Je ziet overigens dat deze groepen vaak al uit eigen beweging een helm opzetten.

Zelf helm opzetten
En denk aan kwetsbare fietsers, zoals kinderen achterop en aan kinderen die nog onvoldoende vaardig zijn op een eigen fiets. Zij kunnen soms wel wat extra bescherming gebruiken. En daar zijn de ouders aan zet om het goede voorbeeld te geven. Dat betekent dus ook zelf een helm opzetten, net zoals ouders ook een gordel dragen in de auto.

 Laat alle andere fietsers vooral zelf kiezen om al dan niet een helm op te zetten. Goede voorlichting over de voordelen van het dragen van een helm helpt om een goed afgewogen keuze te maken. Ook daar wil de ANWB een rol vervullen. Misschien komen we zover als het dragen van de helm bij het skieen. Ook dat is geen verplichting, maar wordt door veel mensen inmiddels wel erg verstandig gevonden.

Wilgen
Maar zorg er in ieder geval steeds voor dat het middel en de kwaal in verhouding tot elkaar blijven staan. Beperk een afweging niet alleen tot het tellen van het aantal slachtoffers. Maak een brede afweging op basis van alle effecten van te nemen maatregelen. Waarbij ik wel wil aantekenen dat de tijd van simpele oplossingen inmiddels ver achter ons ligt en een uitdaging van formaat voor ons ligt. We moeten nu nadenken over de, in alle opzichten, meest effectieve preventive, om te voorkomen dat de fiets massaal aan de wilgen wordt gehangen.’

Klik hier voor meer informatie over CycleRap