Hoe ‘smart’ worden wij eigenlijk van Smart Mobility?

maandag 1 mei 2017
timer 6 min
Een aantal jaar geleden had iedereen het plots over ‘slim reizen.’ Het betekent reizigers stimuleren om slimmere keuzes te maken tussen auto, fiets, thuiswerken en ov. Mensen moeten dus beter gaan nadenken over wat ze doen en dat maakt hen slimmer. Zit wat in.Tegenwoordig is de term ‘Smart Mobility’ hot. Afgezien van het internationale sausje, betekent het iets geheel anders dan het ‘slimme reizen’ van toen. Het ‘smart-gedeelte’ slaat nu niet op mensen, maar op de techniek. Er is technisch steeds meer mogelijk en door daar gebruik van te maken, organiseren we onze mobiliteit beter. De mens hoeft steeds minder na te denken. Lekker makkelijk, maar het maakt hem niet slimmer, zou je zeggen.

Rekenmachines en navigatiesystemen
Oefening baart kunst. Net als ons lichaam zijn ook onze hersenen gebaat bij training en inspanning. Maar luiheid ligt op de loer. Toen de rekenmachine kwam, stopten we met hoofdrekenen. “Kinderen kunnen geen sommen met grote getallen meer uitvoeren zonder gebruik van een rekenmachine. Ze zijn daarom ook niet in staat de door een rekenmachine gegeven uitkomsten op waarde te schatten,” sprak wiskundige Jaap Vedder in 2014.

Recent onderzoek laat zien dat navigatiesystemen een soortgelijk effect oproepen. Wie ‘blind’ op zijn navigatie vaart, gebruikt sommige hersendelen niet meer. Psychologen van het University College London’s (UCL) stelden vast dat de hippocampus (zeepaardje) – dat in beide hersendelen aanwezig is en een rol speelt bij het zoeken naar en bepalen van onze ruimtelijke positie – inactief wordt bij het gebruik van navigatiesystemen in de auto. Ook blijkt dat fanatieke TomTom-gebruikers het – wanneer ze het eens zonder navigatie moeten doen – er aanzienlijk minder goed vanaf brengen dan zij die het nog wel regelmatig zelf willen uitzoeken.

Andersom wijst onderzoek in dezelfde richting (wie deze zin niet vat, moet echt zijn navigatie vaker uitzetten!). Bij taxichauffeurs, zo toonde onderzoek in London aan, heeft het achterste deel van de rechter hippocampus een groter volume dan bij een groep controleproefpersonen. Dit verschil neemt bovendien toe met het aantal jaren rijervaring als taxichauffeur. Ofwel, ook hier blijkt zelf doen de beste hersengymnastiek.

Over internet zijn de meningen verdeeld
Uitkijken voor doemscenario’s nu. De combinatie van gemakzucht en oprukkende technologie brengt risico’s met zich mee, maar we zijn nog niet verloren. Dát we veranderen staat wel vast, maar dat is natuurlijk niet per definitie verkeerd. “Automatisering heeft de neiging ons te veranderen van handelende personen in waarnemende personen,” stelt technologiedeskundige Nicholas Carr in zijn boek De Glazen Kooi. Carr ziet vervolgens wel veel beren op de digitale snelweg. Het Internet fragmenteert onze aandacht, zo stelt hij, we kunnen geen artikel meer uitlezen en iedere verdieping verdwijnt. In plaats van ons geheugen af te zoeken, zoeken we op dat eindeloze veld van online kennis, zonder het vervolgens grondig in ons op te nemen.

Zijn collega Clay Shirky, die er ook een boek over schreef, ziet dat heel anders. Hij ziet een opgaande lijn van zoutzakken die de hele avond op de bank voor de televisie hangen naar een generatie gamende doeners, actieve speurders en ijverige ‘uploaders’ op het world wide web. Het gaat er bij hem dus vooral om hoe we de techniek gebruiken en van hoe ver we komen.

Smart mobility geeft domme bestuurders
Leren is het maken van verbindingen tussen hersencellen. Neuronen worden met elkaar verbonden en de verbindingen worden sterker door gedrag of ervaringen te herhalen. Omdat leren gepaard gaat met combineren en variëren ontstaan neurale netwerken. Telkens als een beslissing correct blijkt te zijn, wordt een verbinding in het netwerk versterkt (dit heet ‘het effect van Hebb’).

Nu gebeuren bij ervaren chauffeurs veel handelingen min of meer automatisch. Als we in een vreemde (liefst wat drukke) omgeving rijden, zijn we echter meteen weer bij de les. Onze kennis en vaardigheden zijn nog aanwezig en we blijken weer snel verder te kunnen leren, variëren en combineren. Hetzelfde geldt voor de bijzondere verrichtingen; we moeten toch weer even nadenken bij het achteruit inparkeren, de hellingproef of het bochtje achteruit. Dat wil zeggen, als je het dan tenminste nog zelf moet (of laat ik zeggen: mag) doen; dus zonder ‘parkassist’, ‘automatische Hill-Hold control’ en zo.

Zelf denken en doen verdwijnt uit de auto. Autofabrikanten adverteren al met ‘Rijden zonder handen.’ Het zijn de eerste stappen op weg naar ‘Rijden zonder hersenen. ’ Waar het begon met geografisch inzicht en navigeren zullen we al snel geen snelheden en afstanden meer hoeven in te schatten. Anticiperen op verkeerslichten en andere weggebruikers is er dan ook niet meer bij. Terwijl onze neurale netwerken worden afgebroken en bij nieuwe generaties niet eens meer worden aangelegd, wordt het wel steeds veiliger op de weg. Ieder voordeel heeft zijn nadeel: Smart Mobility geeft domme bestuurders. Hoe erg dat is, moet iedereen maar voor zichzelf uitmaken.

Smart Mobility als richtingaanwijzer
Yuval Noah Harari schetst in zijn boek ‘Homo Deus’ een toekomst waarin wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen de mensheid verdelen in een massa van bovenmaatse mieren en een kleine elite van geüpgradede supermensen. Een tweedeling van, laten we zeggen, herders die – zolang zij hun eigen technologie nog de baas kunnen blijven – bepalen waar de domme kudde heen wordt gestuurd en wat deze nog mag – maar vooral kan – doen.

Zo’n vaart zal het wel niet lopen, hoor ik u denken. Ook bij vorige technologische veranderingen, zoals de boekdrukkunst, weefgetouwen, telefoons en computers, waren er genoeg mensen te vinden die doemscenario’s bedachten. En waren er genoeg mensen die juist alleen maar de voordelen zagen en ongestoord doorgingen met innoveren.

Toch kan het geen kwaad – nu de technologische vooruitgang exponentieel doordendert (kunstmatige intelligentie haalt de menselijke intelligentie binnen een paar decenia in) – om ons wat nadrukkelijker af te vragen welke rol we voor ons zelf in de toekomst nog zien. Het zou zo maar kunnen dat Smart Mobility hierbij als een mooie proeftuin kan fungeren. Laten we ons op de weg vrijwillig vervangen door de machine en hoe voelt dat? Hebben we überhaupt zelf nog iets in te brengen of kunnen we alleen maar lijdzaam afwachten tot het zo ver is? Eigenlijk worden automobilisten zo een soort testpanel voor de toekomst van de gehele mensheid. Wie had dat kunnen denken?!

Referenties

Carr, N., 2014, De Glazen Kooi, wat automatisering met ons doet, Maven Publishing, Amsterdam.

Duivestein, S., 2010, Maakt internet ons dommer? Frankwatching, Utrecht.

Harari, Y.N., 2017 (derde druk), Homo Deus, een kleine geschiedenis van de toekomst, Bariet Ten Brink, Meppel.

Heijer, K. den, 2016, Met een rekenmachine op school leer je geen rekenen, NRC, 20 december.

Javadi, A., Emo, B., Howard, L.R., Zisch, F.E., Yu, Y., Knight, R. Silva, J.P. & Spiers, H.J., 2017, Hippocampal and prefrontal processing of network topology to simulate the future, Nature Communications, 8.

Shirky, C., 2010, Cognitive Surplus: Creativity and Generosity in a Connected Age, Penguin, New York.

Stegeman, H. Megatrend 4 – De toekomst van innovatie: gaat nu echt alles sneller? RaboResearch – Economisch Onderzoek, Rabobank, Utrecht.

Lees meer blogs van Gerard Tertoolen op zijn website De Verkeerspsycholoog GTi

 
Auteur: Gerard Tertoolen

Gerard Tertoolen, De Verkeerspsycholoog GTi

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.
mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief