Mechanismes achter routekeuzes fietser

donderdag 26 oktober 2017
timer 6 min
Ee
Een lezing die een eeuwigheid lijkt te duren, terwijl de tijd die vliegt als je opgaat in een hobby. De perceptie van tijd kan per persoon en situatie sterk verschillen. Nieuw onderzoek gaat na in hoeverre de perceptie van tijd het routekeuzegedrag van fietsers beïnvloedt. Lees hier het originele paper en hieronder een samenvatting.

De behoefte om routekeuze van fietsers te modelleren en zo grip te krijgen op fietsgedrag, groeit onder andere vanwege de toename van de beschikbaarheid van data. De aanname achter deze modelstudies is vaak dat fietsers routes op een rationale manier kiezen. Bijvoorbeeld op basis van karakteristieken als vrijliggende fietspaden en aantal verkeerslichten. Daarentegen kiezen fietsers soms ook voor mooie, maar langere routes, straten zonder lekker glad asfalt. Soms fietsen fietsers met grote drommen medefietsers, soms juist liever alleen.  

De rationeel-economische verklaring dat fietsers de route kiezen die de minste energie, tijd of geld kost lijkt te simplistisch. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat tijd een flexibeler fenomeen is dan lang werd aangenomen. In de totale mobiliteit lijken vooral fietsers gevoelig te zijn voor deze flexibiliteit van tijd. De vraag die deze verkenning beoogt te beantwoorden, is hoe de perceptie van tijd de routevoorkeur van fietsers beïnvloedt. 

Theorie 

Het startpunt voor de verkenning is de theoretische relatie tussen gemoedstoestanden en de perceptie van tijd. We maken onderscheid tussen objectieve tijdperceptie en subjectieve tijdperceptie - voor de meeste mensen duurt 10 minuten in de stoel van de tandarts langer dan 10 minuten in een bioscoopstoel. Omdat ons gedrag met name ontstaat op basis van onze, al dan niet onbewuste, ervaringen en ons gevoel, is vooral de subjectieve tijdperceptie bepalend voor ons gedrag.   

Aan de ene kant stelt de assimilatie-contrasttheorie dat een persoon die weinig prikkels ervaart, zich uiteindelijk zal gaan vervelen. Als je over een saaie monotone route rijdt, lijkt de reis langer te duren. Aan de andere kant stelt de stress managementtheorie dat de ervaring van veel prikkels, bijvoorbeeld door langs een drukke, chaotische weg te fietsen, leidt tot stress en overschatting van de tijd. Tussen deze twee extremen, bijvoorbeeld op een fietsroute die uitdagend genoeg is zonder dat de fietser overprikkeld raakt, ervaart de fietser een positieve state of mind,  een flow. Bij zo’n state of mind lijkt de tijd sneller te gaan.  

Het effect van prikkels op subjectieve reistijd is vooral bij fietsers van belang. Op de fiets staan immers al onze zintuigen open voor prikkels, bedenk maar eens hoe eenzelfde route in de winter voelt of in de zomer.  

 

Onderzoek reistijdbeleving 

Voor het onderzoek naar reistijdbeleving zijn twee studies uitgevoerd. In de eerste studie stond de vraag centraal hoe verschillende mindstates de relatie tussen de perceptie van tijd en de routekeuze van fietsers beïnvloeden. In een enquête kregen respondenten videobeelden van twee routes in Amsterdam te zien: één door het Vondelpark en één over de Overtoom, een drukke stedelijke omgeving. De video’s toonden de routes vanuit het perspectief van een fietser, duurden beide 96 seconden, en verschilden op karakteristieke punten zoals omgeving en andere weggebruikers. De respondenten moesten aangeven welke route het kortst was, hoe ze de reistijden van de routes inschatten en de mate van positieve en negatieve mindstates die ze met de routes associeerden. 

In totaal zijn er 176 reacties verzameld;  dit is niet representatief maar voldoende voor een indicatie. Uit de enquête blijkt dat de route over de Overtoom het meest gelinkt wordt aan negatieve mindstates als boos, saai, angstig en gestrest. Het Vondelpark wordt door de deelnemers gelinkt aan de positieve mindstates blij en ontspannen. De reistijd op de route door het Vondelpark schatten de respondenten gemiddeld lager in dan over de Overtoom. 

Een tweede studie bestond uit persoonlijke interviews met fietsers, een combinatie van bike-along interviews en semigestructureerde diepte-interviews. De bedoeling van deze interviews was om inzicht te krijgen in de mechanismes achter de relatie tussen perceptie van tijd en routekeuze. In de bike-along interviews fietste de onderzoeker met zes deelnemers mee over beide routes. Omdat hierin de ‘experiencing self’ wordt onderzocht – een begrip geïntroduceerd door Daniel Kahnemann in Thinking Fast and Slow - zijn vrije uitdrukkingen van gevoelens en gedachtes verzameld. Die zijn samengevat in een positieve voorkeur voor een van de routes. De deelnemers moesten tevens hun reistijd schatten op verschillende momenten. 

De semigestructureerde diepte-interviews, die net als de survey, de ‘experiencing self’ analyseren, brachten het fietsgedrag van twaalf geïnterviewden in kaart met vragen over fietsen en keuzes in het algemeen, routekeuze en verschillende mindstates. Hieruit blijkt dat de meerderheid naar de route zoekt die naar verwachting het kortst is. Respondenten geven aan dat het weer en verkeerssituaties (gecreëerd door anderen) invloed hebben op hun state of mind. Verder zijn er onderlinge verschillen tussen de situatie waarin iemand flow ervaart - in het donker, tijdens het naar huis fietsen, op een bochtige weg of juist op een lange rechte weg.  

 

Conclusie 

De resultaten bevestigen voorzichtig dat de perceptie van tijd en de routekeuze van fietsers aan elkaar gerelateerd zijn door de mindstate van de fietser. Deze mindstate wordt sterk beïnvloed door de wijze waarop de route en haar omgeving zijn ingericht en gebruikt worden en de hoeveelheid prikkels die dit oplevert. Er bestaat een grote variëteit in waarom en hoe fietsers deze verschillende mindstates en tijd ervaren en waarom iedereen verschillende route keuzes maakt. Sommige fietsers ervaren positieve mindstates op rustige en lege wegen, terwijl anderen deze ervaren wanneer ze op drukke, bochtige en luidruchtige wegen fietsen. De condities voor het vinden van de ‘flow state’ zijn verschillend per persoon, en kunnen zelfs voor één individu veranderen aan de hand van humeur of van externe prikkels. In routekeuzemodellen die rekenen met gemiddelden, zou deze belangrijke informatie verloren gaan.    

Info 

Dit onderzoek is onderdeel van een groter project dat in kaart probeert te brengen hoe subjectieve reistijd van fietsers wordt veroorzaakt en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn. Dit project wordt geleid door Goudappel Coffeng. 

De perceptie van tijd kan per persoon en situatie sterk verschillen. Nieuw onderzoek gaat na in hoeverre de perceptie van tijd het routekeuzegedrag van fietsers beïnvloedt.

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.