Slimme mobiliteit in Overijssel

vrijdag 27 mei 2016
timer 12 min
Een samenvatting van dit artikel verscheen in VK 3/2016 onder de titel: ‘Disruptive Change? Nu aan de slag

Grote maatschappelijke en technologische ontwikkelingen zetten de wereld van mobiliteit flink in beweging. Ze beloven ongekende mogelijkheden: nooit meer files, dorpen die eigen openbaar vervoer regelen, nul verkeersdoden, terug naar 2-strookswegen. Deze ontwikkelingen gaan zo snel dat we disruptieve veranderingen mogen verwachten. Wat te doen?

Aanleiding
Door grote maatschappelijke en technologische ontwikkelingen is de wereld van mobiliteit flink in beweging. Maatschappelijk zijn dit bijvoorbeeld het plaats- en tijdonafhankelijk werken en studeren, van autobezit naar gebruik en groeiende adoptie van informatietechnologie in het persoonlijke leven. Ook internetwinkelen verandert onze perceptie van winkelen en heeft effect op de fysieke goederenstromen. Wellicht is de belangrijkste ontwikkeling de technologie, die aan veel van deze veranderingen ten grondslag ligt. Dit verandert niet alleen onze vervoersbehoeften, maar ook reisgedrag: we hebben meer informatie voorhanden en ook vervoermiddelen zelf veranderen en worden ‘smart’. Dit zal leiden tot steeds slimmere mobiliteitstoepassingen met ongekende mogelijkheden. Denk hierbij aan pre- en ontrip reisinformatie, slimme apps, slimme kruispunten tot zelfrijdende voertuigen. Nooit meer file, dorpen die eigen openbaar vervoer regelen, nul verkeersdoden, terug naar 2-strookswegen: wie zal het zeggen? Een belangrijk gevolg van dit andere reis- en rijgedrag is dat het huidige aanbod van infrastructuur en diensten niet meer voldoet. Denk hierbij aan het traditioneel verkeersmanagement, de huidige vormen van openbaar vervoer de huidige unimodale apps.

De ontwikkelingen gaan momenteel exponentieel snel, waardoor er duidelijk sprake is van een trendbreuk, ook wel ‘Disruptive Change’ genoemd. Dit houdt in dat er niet geleidelijke innovaties plaatsvinden, maar veranderingen die diep inhaken op mobiliteit, zoals de stoommachine en benzinemotor hebben gedaan. Dat geldt nu voor ICT, die ook weer voor flinke veranderingen gaat zorgen op diverse aspecten binnen mobiliteit.

Deze ontwikkelingen maken dat we als overheden en kennisinstellingen in Overijssel niet langer stil willen zetten en bekijken en bestuderen welke veranderingen er op ons af komen. Nee, we kiezen voor actie (zie figuur hieronder). Met elkaar verkennen we de start van een adaptief ontwikkelprogramma gericht op faciliteren van de disruptie, maar vooral ook om als overheidsorganisatie in beweging (en dus transitie) te komen.


Klik op het beeld voor een vergroting

De veranderingen zijn groot
Er zijn diverse veranderingen zichtbaar, zoals: 

  • Denken vanuit de eindgebruiker

Overheidsorganisaties zijn vaak nog steeds traditioneel ingericht waarbij er een scheiding bestaat tussen openbaar vervoer, autoverkeer, fietsverkeer en goederenvervoer. Het loskomen van deze traditionele scheiding is lastig. Toch is het juist in deze tijd van belang om mobiliteit integraler te benaderen. De afgelopen jaren is dit met name tot uiting gekomen bij diverse initiatieven op het gebied van werkgeversaanpak. Voorbeelden zoals ‘Slim werken, Slim reizen’, mobiliteitsarrangementen en (E-)Fietsacties droegen bij aan het multimodaal denken. Juist bij het bewerkstelligen van een auto naar OV of fiets is multimodaal denken vanuit de gebruiker essentieel gebleken.  

  • Mobiliteit als een service

Nieuwe technologische ontwikkelingen zoals multimodale reisplanners en weer- en fileberichten geven reizigers steeds meer individueel reisadvies, waardoor het individu zelf zijn mobiliteitskeuze kan maken. Toekomstige ontwikkelingen met open data geven de reizigers nog betere en betrouwbare informatie (waaronder openbare parkeerdata, filedetectie, rijstrookadviezen), waardoor nog meer kansen bij de individuele reiziger komen te liggen. Door mobiliteit als een service te zien ligt de vervoerwijzekeuze steeds minder vast en kan steeds beter worden voldaan aan de mobiliteitsbehoefte van de individuele reiziger. Het vervoersdoel staat dan voorop en niet het vervoersmiddel. Dit maakt dat de overheid deze keuzes misschien minder kan sturen, maar ook dat de reiziger betere keuzes maakt waardoor dit de (vervoerwijzekeuze)vrijheid vergroot en hiermee kansen biedt voor mensen om steeds meer de reis in de spits vermijden, de algehele doorstroming op de weg verbetert of het reizen schoner en veiliger kan worden. 

  • De mobiliteitsarena verandert

Tot voor kort had de overheid het monopolie op infrastructuur en openbaar vervoer. Doordat steeds meer bedrijven zich op het mobiliteitsdomein begeven verandert het ‘landschap’. Er ontwikkelen zich naast de overheid veel nieuwe initiatieven, vanuit verschillende domeinen:
- lokaal vanuit de samenleving, met eigen vervoerconcepten of buurtinitiatieven;
- vanuit commerciële vervoerders, zoals deelfietsen en deelauto’s;
- online makelaars, de digitale platformen die vraag en aanbod bijeen brengen.

 

De markt en de samenleving zitten niet stil. Er ontstaan steeds meer nieuwe initiatieven: lokaal, nieuwe vervoerders, online makelaars. Onderstaande figuur geeft dit schematisch weer en is opgesteld vanuit het perspectief van openbaar vervoer, maar geldt ook voor mobiliteit in de breedte. Al deze ontwikkelingen zorgen dat er meer alternatieve vervoersconcepten ontstaan, waarbij met name de organisatievormen anders zijn dan in het verleden. 

 

* Bron: Mobiliteit 3.0 Ron Bos, Goudappel Coffeng 

Wat wordt de nieuwe rol van de overheid?
Niet alleen de vorm van mobiliteit verandert als gevolg van technologie, ook de manier waarop dit vormgegeven wordt en door wie zal hiermee veranderen. De ontwikkelingen zullen hiermee een sterk impact hebben op de huidige invulling van de rol van overheden in het mobiliteitsdomein en het huidige aanbod van infrastructuur en diensten. De sturende rol van de wegbeheerders zal minder worden wat een taakverandering betekent. Er komen nieuwe technologieen (denk aan slimme verkeerslichten, nieuwe aanbestedingsvormen en incar-diensten) waardoor de kennis hierbij bij de wegbeheerders zal moeten meegroeien. Ook zal de gebruiker steeds meer centraal komen te staan, waardoor te nemen maatregelen anders zullen zijn dan in het verleden.

De veranderingen lijken nu nog ongrijpbaar; we weten niet precies hoe snel de veranderingen zijn, we weten niet hoe groot de veranderingen zijn en we weten niet precies wat dit voor ons gaat betekenen. Wel weten we zeker dat het mobiliteitsterrein flink gaat veranderen.

Al deze ontwikkelingen vragen om een andere aanpak. De ontwikkelingen gaan snel en de overheidsorganisaties zijn nog niet klaar voor deze grote veranderingen. Overheidsinstellingen zijn over het algemeen nog ingericht op basis van de traditionele verdeling tussen de modaliteiten. De nieuwe multimodale ontwikkelingen vragen dus om een nieuwe rol van deze overheden en ruimte om sneller dan voorheen mee te veranderen. Overheden zullen in de toekomst hun kaders en visies sneller moeten kunnen aanpassen om mee te kunnen gaan in deze stroomversnelling en aan te blijven sluiten bij de (toekomstige) wensen van de gebruikers. De achterliggende doelstelling van het ontwikkelprogramma is dan ook het verkennen van de nieuwe rol van de overheden.

Adaptieve aanpak in Overijssel
Provincie Overijssel onderkent dat er voor verbetering van de regionale bereikbaarheid de komende jaren meer nodig is om ook in de toekomst de reiziger met passende infrastructuur en diensten optimaal te faciliteren. Daarom heeft zij het initiatief genomen om te verkennen of er bij andere overheden in Overijssel, kennisinstellingen en marktpartijen voldoende draagvlak is om samen een ontwikkelprogramma Slimme Mobiliteit in Overijssel te starten. Dit is gericht op het bundelen van bestaande en richten van nieuwe initiatieven vanuit een gedeelde ambitie met Slimme Mobiliteit.

 


Klik op het beeld voor een vergroting

De Overijsselse adaptieve aanpak gaat uit van een bottom-up aanpak, waarin je samen stappen voorwaarts probeert te maken. Ook al is de precieze toekomst voor de lange termijn van Slimme Mobiliteit onbekend, je weet vaak al wel welke richting je op moet en wat voor korte termijn relevante acties en projecten zijn. Het uitvoeren en leren van deze acties helpt vervolgens weer bij het concreet maken van opgaven en acties voor de toekomst.  Overheden en kennisinstellingen willen op deze wijze samen met marktpartijen werken aan innovatieve maatregelen rond slimme mobiliteit, door te verkennen, leren en vooral doen. Op deze manier ontstaat vanzelf kennis over de nieuwe materie en werkwijze en kan al doende de kaders worden ingevuld. Voor het starten van de adaptieve aanpak hebben de partijen in Overijssel een gemeenschappelijke ambitie geformuleerd voor de lange termijn: fijn wonen, werken en bezoeken Overijssel. Deze ambitie helpt bij het richten van de opgaven en acties. Gekoppeld aan deze ambitie hebben de partijen 3 kernopgaven gedefinieerd waar alle acties gericht op het ontdekken, leren en doen rond slimme mobiliteit aan gaan bijdragen: 

1.    Reiziger centraal

2.    Toekomstbestendig netwerk

3.    Duurzame publiek private samenwerking 

 

Gekoppeld aan de opgaven is geïnventariseerd welke acties/proiecten er binnen Overijssel al worden gerealiseerd, maar is ook verkend welke acties de komende jaren nog gestart of geïntensiveerd moeten worden om tot beweging te komen.

Uitgangspunten
De eerste uitgangspunten zijn inmiddels al geformuleerd:

  • Gebruiker centraal: Het programma werkt vanuit het perspectief van de reiziger (vraaggericht, dus niet aanbodgericht). Dit is dus niet langs de reguliere modaliteiten maar horizontaal georganiseerd.
  • Partnerschap: overheden, kennisinstellingen en marktpartijen committeren zich aan het gemeenschappelijk doel en zijn bereid mee te investeren;
  • Kansgedregen: Het verkennen en benutten van nieuwe kansen
  • Beweging door ontdekken, leren en vooral doen!
  • Adaptief: erkennen van onzekerheden, ruimte om mee te bewegen & door doen scherper zicht krijgen op volgende opgaven
  • Flexibiliteit: Ruimte om te experimenteren en af te wijken wanneer omstandigheden veranderen.

 

Juist de ruimte voor experiment is hierbij cruciaal waarbij ‘aanklooien mag’ (citaat Laurens Schrijnen, Innovatiecentrale bij Overijsselse inspiratiesessie): De technologie is nieuw, waardoor de wegbeheerders en markt moeten verkennen wat mogelijk is, en wat onze rol gaat worden. Neem een voorbeeld zoals ‘Uberpop’: Als de overheid redeneert vanuit vaste kaders is de reactie: Dit mag niet volgens de wet. Echter, blijkbaar willen onze inwoners deze technologieën wel gebruiken. De ontwikkeling hou je dus niet tegen. In plaats van bij voorbaat te verbieden is het veel beter om er proactief mee te experimenteren. Op deze manier kom je er achter hoe deze initiatieven werken, en wat de neveneffecten zijn. Door het beproeven kunnen ervaringen worden opgedaan wat kan resulteren in een nieuw kader dat je dit gezamenlijk niet zou moeten willen, of je kaders en wetgeving zal moeten aanpassen. Maar vooraf nieuwe ontwikkelingen afkappen, zorgt alleen maar dat je als overheid achter de feiten aan gaat lopen op deze technologische ontwikkelingen.

Programmabouw in 3 Bijeenkomsten
Om te komen tot een gezamenlijk ontwikkelprogramma heeft provincie Overijssel als procesregisseur vanaf november 2015 drie bijeenkomsten georganiseerd, en zijn er voor het komende jaar nog vier gepland. Bij deze bijeenkomsten waren zowel bestuurders, managers als specialisten uitgenodigd.

Bijeenkomst 1: verkennen urgentie en ambitie
Doel was om samen met de Overijsselse overheden de kansen te verkennen voor van slimme mobiliteitstoepassingen. Naast het verkennen van urgentie, nut, noodzaak en praktische inzetbaarheid van deze slimme mobiliteit, ging het ook om het verkennen wat de betekenis is van de opkomst van slimme mobiliteitstoepassingen voor de wijze waarop wegbeheerders verkeer- en vervoertaken zich nu en in de toekomst organiseren

Bijeenkomst 2: in actie voor een ontwikkelprogramma
Bij deze bijeenkomst zijn de eerste contouren en ruimte voor een ontwikkelprogramma verkend, en geconcretiseerd. Er bleek veel enthousiasme en energie om verder aan te slag te gaan door de persoonlijke ambities van bestuurders. Op basis van deze ambities blijken er nieuwe initiatieven te zijn op het gebied van

  • mondern noaberschap: Samen met inwoners zorgen voor maatwerk, zodat er ook in mobiliteit matchmaking kan plaatsvinden. Dit legt de basis voor de ontwikkeling van een  living lab in Overijssel voor ‘samen mobiel’
  • slimme mobiliteit in het buitengebied: Verkennen, leren en doen of slimme mobiliteitstoepassingen een aantrekkelijke oplossing kunnen zijn om buiten gebied bereikbaar te houden. Op kleine en grotere schaal alternatieve vervoersvormen in Overijssel de ruimte geven om te ontdekken wat wel en niet werkt.
  • fietsinnovatiecentrale: experimenteren met innovatie rond de fiets

 
Bijeenkomst 3: Start van het ontwikkelprogramma
Er worden geenscherpe kaders ingevuld, maar slechts richting gegeven. Eventueel kan de koers worden aangepast. Provincie Overijssel en partners gaan de komende tijd verder met het uitrollen van projecten en experimenten. Door het samen te doen kunnen de deelnemende partijen van elkaar leren, en gezamenlijk bepalen wat de nieuwe rol van de overheid wordt in de veranderende wereld.

De verschillende overheden zijn partner in het adaptieve ontwikkelprogramma. Er worden geen scherpe kaders ingevuld, maar slechts richting gegeven en eventueel de koers worden bijgesteld. De kern van het programma blijft het faciliteren van samen ontdekken, leren en doen. Deze vernieuwende samenwerking bieden nieuwe kansen voor lokale initiatieven, samenwerkingsverbanden, experimenten en kennisdeling.

Aanbevelingen
De wereld van Verkeer en Vervoer gaat flink veranderen. Overheden staan voor de uitdaging mee te gaan in deze beweging. Iedere overheid zal de komende jaren te maken krijgen met grote veranderingen op het gebied van mobiliteit. Het is goed om nu al na te denken welke kansen dit biedt. Dit geld zeker ook voor kleine gemeentelijke wegbeheerders. Dus:

  • Overheden, kom nu in actie: blijf niet afwachten en studeren hoe de toekomst er uit zou kunnen zien.
  • Investeer op korte termijn in de opbouw van een gemeenschappelijk ontwikkelprogramma waarin overheden samen breed kunnen ontdekken, leren en vooral kunnen doen om hun rol voor de toekomst scherper te definiëren.
  • Vanuit dit scherpere beeld kan de overheid proactief anticiperen/ meedoen aan de veranderende wereld van slimme mobiliteit en waar gewenst ook nog een hand aan het stuur houden.
  • Klooi aan! Innoveren kun je alleen maar doen met vallen en opstaan.

Ten slotte: Adaptief Programmeren

Adaptief programmeren is een vernieuwende werkwijze (artikel Adaptief programmeren, Teun Morselt, Blueconomy 2013) waarbij onzekerheiden over toekomstige ontwikkelingen op transparante wijze mee kan worden genomen in besluitvorming. Hierbij wordt niet uitgegaan van een traditionele top-down werkwijze waarbij eerst een visie wordt geformuleerd met kaders en randvoorwaarden. Elementen uit deze aanpak zijn:

  • toekomstagenda (duidelijk maken wat je gaat doen)
  • uitvoeringsagenda (wie gaat wat doen)
  • onzekerheid meenemen (de onzekerheden een plaats geven in je activiteiten) via een transparante methode
  • ruimte houden om mee te bewegen als de omstandigheden veranderen
  • onder- en overinvesteren voorkomen.

 

Belangrijk bij deze aanpak is dat onzekerheden worden benoemd en als variabele kunnen worden meengenomen in toekomstige beleidsvorming. Het accepteren van onzekerheden en het loslaten van vaste kaders, zorgt ervoor dat er ruimte blijft voor veranderingen in de toekomst. Gedurende de looptijd van je beleidsontwikkelingen is het mogelijk om de koers van de strategie aan te passen.

Zie voor een vergroting van deze artist impression verderop in de tekst

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.