Matthijs Dicke: ‘Denk niet dat gedrag een verzamelexpertise is’

woensdag 2 oktober 2019
timer 4 min

Gedragsexpert Matthijs Dicke worstelt al een tijdje met de vraag voor welke opgaven ‘gedrag’ een oplossing biedt. Niet dat hij twijfelt aan de toegevoegde waarde van ‘gedrag’ in het verkeers- en vervoersysteem, maar hij ziet binnen het prille vakgebied twee takken van sport ontstaan: gedragsbeïnvloeding en cognitieve gedragskennis, human factors. Beide doen ertoe. Zaak is wel deze expertises te erkennen, te herkennen én juist in te zetten.

Matthijs Dicke, adviseur gedrag en mobiliteit bij Goudappel Coffeng.

“Lang is gedacht dat gedrag ‘achteraf’ een oplossing biedt voor verkeersonveilige situaties of ongewenst verkeersgedrag als gevolg van  situaties waar infrastructuur en regelgeving tekort schieten”, zegt Dicke.  “We staan nu voor de uitdaging om al aan de voorkant te helpen om goed te ontwerpen.” Daarmee biedt gedrag oplossingen voor problemen voor en na de realisatie, constateert Dicke. Gedrag staat ook bekend om ‘zachte maatregelen’ en ‘kleine middelen’, tegenover kostbare ingrepen in infrastructuur en handhaving. Een prachtig voorbeeld noemt Dicke het plaatsen van een halve cirkel bij een hek bij een school in Deventer. Een vondst waardoor de opstopping van kinderen en ouders die de uitgang blokkeerden werd voorkomen en er nu volop ruimte is voor kinderen om trots hun tekening te laten zien. Of denk aan de ‘looptapijten’ of (tijdelijke) rechthoekige vakken waar mensen ook echt op gaan lopen of hun fiets in parkeren. Dicke: “Het werkt.”

Gedragsmaatregelen bieden ook oplossingen voor opgaven in het strategische plan verkeersveiligheid, SVP. We onderschatten het effect van 5 km/uur te hard. Dit kan het verschil maken tussen op tijd stil staan of iemand nog best hard raken. Daarbij is wel van belang goed te begrijpen wat ‘gedrag’ kan en wat niet, zegt Dicke. “Als ik weet dat de snelheid op een weg 5 km/uur te hoog is, durf ik het aan om ‘zachte’ maatregelen te nemen. Is de gemiddelde snelheid meer dan 5 km te hoog, dan moet je echt aan aanpassingen in de infrastructuur of handhaving denken.”

Analyse ongewenst gedrag
Een gedragsopgave begint daarom met de analyse van het ongewenste gedrag, vervolgt Dicke. “Waar komt het vandaan? Zijn er pieken? Wat is de sfeer en cultuur in deze situatie? Wat voor soort bestuurders rijden hier? Na zo’n analyse, weet je of een gedragsmaatregel kan helpen en ben je ook in staat tot een doelgroepbenadering. Die is nodig, want een maatregel werkt bij iedereen anders. Je kunt er grofweg vanuit gaan dat zo’n 3 procent maximaal coöperatief is en het gewenste gedrag vertoont, zo’n 3 procent daarentegen is niet coöperatief en alleen gevoelig voor harde maatregelen, zoals straffen of belonen. Daartussen zit de grootste groep die onbewust onderdeel is van het probleem, maar wel makkelijk beïnvloedbaar is, mits op de juiste manier.”

 

Verkeerskundigen moeten heel goed snappen dat mensen verschillend reageren

 

Verkeerskundigen moeten dus heel goed snappen dat mensen verschillend reageren. De gedragsexpert moet vervolgens de vertaalslag maken naar het ontvankelijk maken van iemand voor een bepaalde maatregel. Daarbij is een gedragsverandering op korte termijn nog iets anders dan een gedragsverandering op de lange termijn. Dicke: “Wat we vaak een succesvolle gedragsmaatregel noemen kan slechts een succesvolle aandachtstrekker zijn, bijvoorbeeld belonen voor fietsen in plaats van autorijden. Een effect op termijn heeft pas een kans als mensen tijdens het fietsen beseffen: ‘dit is eigenlijk veel leuker dan autorijden’.”  


Cognitieve gedragsexperts
Gedragskennis verdient zeker aandacht in de verkeerskundige opleidingen, stelt Dicke. “We denken er vaak nog veel te makkelijk over en stoppen vaak ook te snel met een maatregel. Bovendien begrijpen we nu ook pas goed dat er zich twee verschillende takken van sport ontwikkelen binnen gedrag: beïnvloeding door sociaal (verkeers)psychologen, en ontwerpfouten herkennen en voorkomen door cognitieve gedragsexperts, de human-factorspecialisten. Deze HF-experts hebben kennis van de ‘meer universele’ reacties van hersenen op verkeerssituaties. Ligt een rotonde iets scheef, dan kan het de reactietijd van mensen net iets te veel vertragen om bij te sturen. Hier gaat het om situaties die onze hersenen in de praktijk mogelijk anders interpreteren dan de ontwerper op papier bedoelde.”

Gedrag is daarmee nog te veel een ongrijpbaar terrein. Maar daar wordt wel aan gewerkt. Dicke: “We zijn nu bezig om een netwerk van HF-experts op te richten waarin we samen onze toegevoegde waarde willen definiëren, en precies aangeven wat we wel en ook wat we niet doen. En daarmee wordt ook helder waar de expertise van de sociaal verkeerspsycholoog ligt.” Zijn belangrijkste boodschap, tot slot? “Denk niet dat gedrag een verzamelexpertise is, maar verschillende expertisegebieden bevat.”  

 
Auteur: Matthijs Dicke

Een halve cirkel bij ‘het hek’ van een school in Deventer. Een vondst waardoor de opstopping van kinderen en ouders bij de uitgang wordt voorkomen.

mail_outline

Aanmelden voor de nieuwsbrief

Reactie plaatsen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.