Eerste MKBA van een niet-infraproject: Fietsimpuls

Sinds 2012 stimuleert het publiek-private ‘Beter-Benutten’-samenwerkingsverband Maastricht Bereikbaar het gebruik van de fiets en e-bike voor het woon-werkverkeer. In de eerste zes jaar zijn met het project ‘Fietsimpuls’ 1.700 dagelijkse spitsmijdingen gerealiseerd. Daarmee levert het project een positieve bijdrage aan de bereikbaarheid van Maastricht en de regio Zuid-Limburg, en leidt het tot minder CO2-uitstoot en meer vitaliteit onder werknemers. 

In 2018 heeft Maastricht Bereikbaar de effecten van zes jaar Fietsimpuls laten waarderen in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Hiermee is Fietsimpuls het eerste fietsstimuleringsproject (zonder infra-opgave) dat ex-post aan de nieuwe MKBA-fietssystematiek van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is onderworpen. Deze MKBA geeft inzicht in wat zes jaar fietsstimulering in de regio Maastricht de maatschappij heeft gekost en wat het heeft opgeleverd. 

Benutting fietspotentieel 

Uit verkeerskundige analyses, voorafgaand aan het programma Maastricht Bereikbaar, bleek dat de meest vertraagde autoritten in de regio Maastricht werden gemaakt op korte afstanden (tot 15 kilometer). Mobiliteitsscans bij 50 deelnemende werkgevers aan Maastricht Bereikbaar bevestigden dit beeld met de constatering dat tweederde van de werknemers op afstanden tot 15 kilometer gebruikmaakten van de auto.

Gecombineerd met het gegeven dat het 'nuttig' fietsgebruik in Limburg achterblijft bij de rest van de Nederland, duidde dit op een enorm potentieel en oplossend vermogen van een fietsstimuleringsproject. Met name het stimuleren van e-bikegebruik leek een aantrekkelijk en toegankelijk alternatief voor de auto tot 20 kilometer, vooral vanwege de heuvels in Zuid-Limburg. 

Project Fietsimpuls 

Het project Fietsimpuls werd zodoende één van de belangrijkste thema’s van het programma Maastricht Bereikbaar, met een doelstelling van 1.325 spitsmijdingen in de periode 2012-2017. Voor het realiseren van deze doelstelling werd een gedragsaanpak ontwikkeld (beloond met de Beter Benutten gedragsaward 2015), waarmee werknemers/forenzen van aangesloten bedrijven bij Maastricht Bereikbaar stap voor stap worden begeleid naar een structurele gedragsverandering.
Benoemde randvoorwaarden waren: samenwerking, monitoring & evaluatie, serviceverlening en een juist momentum (bijvoorbeeld periodes van grote hinder door wegwerkzaamheden en life-events). 

Gedegen onderzoek voor effectbepalen 

Voor het bepalen van de programma-effecten maakte Maastricht Bereikbaar gebruik van een meerjarig longitudinaal panelonderzoek (2012-2018) waarmee de ontwikkeling van het reisgedrag van werknemers gedurende het hele programma werd gemonitord. Door middel van een regressieanalyse zijn deze effecten toegedeeld aan de verschillende projecten en acties, waaronder ook Fietsimpuls. Dit zorgvuldige onderzoek diende als betrouwbare input voor de MKBA. 

Waardering MKBA Fiets 

De MKBA is uitgevoerd op basis van de door het ministerie van IenW vastgestelde waarderingskengetallen ‘MKBA Fiets: state-of-the-art’. De volgende effecten zijn meegenomen in de MKBA en gewaardeerd op basis van de uitkomsten van de geclusterde effecten. In de MKBA zijn de volgende kosten en baten afgewogen: investeringskosten, bereikbaarheidseffecten, gezondheidseffecten, verkeersveiligheid en externe effecten. 

Ex-post en ex-ante analyse 

De MKBA is opgedeeld in een ex-post en ex-ante deel. Maastricht Bereikbaar heeft op basis van het panelonderzoek de effecten bepaald voor 2013 t/m 2017. Voor de hierop volgende tien jaar (2018 t/m 2027) is ingeschat in welke mate het fietsgedrag beklijft (structurele gedragsverandering) en het effect stand houdt. Daarbij is rekening gehouden met een terugvalpercentage. 

Uitkomsten 

• De MKBA resulteert in een positief saldo, ook wanneer alleen naar het ex-post deel van de MKBA wordt gekeken. Ex-post bedraagt het positieve saldo 3,8 miljoen euro. Afgezet tegen de investering betekent dit dat iedere euro die in het project Fietsstimulering is geïnvesteerd het dubbele aan maatschappelijk voordeel oplevert. 

• De grootste baten worden behaald door positieve gezondheidseffecten. Vaker fietsen zorgt voor minder ziekteverzuim, een toenemende levensverwachting en verbetering van de fysieke en mentale fitheid. Hierbij passen twee kanttekeningen: 

• De bandbreedte ten aanzien van gezondheidseffecten is relatief groot. De positie op de bandbreedte is onder meer afhankelijk van de gezondheidsstatus van de doelgroep in de referentiesituatie. Hierover zijn geen concrete gegevens bekend. Op basis van regionale- en projectspecifieke kenmerken is uiteindelijk uitgegaan van het midden van de bandbreedte. 
• De waarderingskengetallen gaan uit van gezondheidseffecten van het ‘fietsen’. Er is nog weinig toepasbare en wetenschappelijke onderbouwing over de gezondheidseffecten van de e-bike en hoe deze verschillen van de gewone fiets. Gezien het toenemende e-bikegebruik is aanvullend (landelijk) onderzoek wenselijk. 
• Er worden relatief veel baten behaald door een betere doorstroming van het autoverkeer. Minder auto’s op de weg leidt tot minder voertuigverliesuren en daarmee tot een positief effect op de bereikbaarheid. 
• Naast de investeringskosten levert de verkeersveiligheid een negatief effect op. Dit komt omdat de gemiddelde verkeersveiligheid voor automobilisten hoger ligt dan voor fietsers. Een modal shift van auto naar fiets leidt dus tot een toename van het ongevalsrisico. 
• De baten ten aanzien van luchtkwaliteit en geluidsreducties zijn relatief beperkt, omdat fietsstimulering vooral effect heeft op korte verplaatsingsafstanden. 
• Op basis van cijfers over terugvalpercentages van het behaalde effect is eveneens een ex-ante inschatting gemaakt van de te verwachten kosten en baten in de periode van 2018 tot en met 2027. Zonder extra investeringen resulteert dit in een saldo van plus 17,6 miljoen euro. 

Lessen  
Uit de MKBA Fietsstimulering zijn de volgende lessen te leren: 

• Vaker fietsen heeft een positief effect op de gezondheid. Zowel de fietsers zelf als de werkgevers zijn daarbij gebaat, wat zorgt voor een hoge maatschappelijk waardering. 
• Weliswaar overstijgen de gezondheidsbaten ruimschoots de toenemende ongevalsrisico’s, maar zorgen ongevallen wel voor significant hoge kosten en hebben ze negatieve invloed op de fietsbeleving. Dit pleit voor een integrale aanpak van fiets-infraprojecten waarbij fietsstimulering en fietsveiligheid samen worden aangepakt. 
• Gezondheidseffecten worden sterk beïnvloed door de gezondheidstoestand van werknemers (of een andere doelgroep) in de referentiesituatie. Om de gezondheidseffecten betrouwbaar te kunnen inschatten dient daarom een goede nulmeting plaats te vinden. 
• Waardering van gezondheidseffecten zijn op dit moment gebaseerd op de fiets in het algemeen. De sterke groei van de e-bike pleit voor meer onderzoek naar de gezondheidseffecten van het e-biken. 
    

De MKBA-resultaten in schema  

Klik hier voor het integrale artikel

Klik hier voor het eindrapport

 
Auteur: Joost Beenker, Goudappel Coffeng / Willem Goedhart, Decisio