Een 8-jarig kind had nog geleefd, als…

Elk ongeval is te voorkomen met educatie. Die gedachte laat me niet meer los sinds De Verkeersgedragdag dit jaar. Daar analyseerde Helmut Paris van het Vlaams Departement Mobiliteit en Openbare Werken een dodehoekongeval. Zijn boodschap: een ongevallenanalyse biedt informatie en aanknopingspunten om ongevallen te vermijden en voorkomt ondoordachte maatregelen.

Wat me erg trof in zijn concrete voorbeeld was dat een 8-jarig kind nog had geleefd als óf hij óf zijn vader óf de vrachtwagenchauffeur óf de werkgever van de chauffeur bewuster was geweest van de noodzaak rekening te houden met het gevaar van de dode hoek. Meer (effect van) educatie bij slechts een van de betrokkenen had dit ongeval voorkomen, volgens Paris. En dat is wrang.

Met deze blik kijk ik sindsdien naar ongevallen die ernstig genoeg zijn om het nieuws te halen of beschreven worden in verkeersveiligheidsanalyses. En in theorie klopt het: bij ieder ongeval speelt wel een van de volgende factoren: te hoge snelheid, te weinig aandacht tijdens deelname aan het verkeer, verkeerde begeleiding van kinderen (ouders fiets achter uw kind en niet voor hen uit!), over het hoofd zien van het slachtoffer, gebruik van alcohol, drugs en/of medicijnen, agressie of irritatie als reactie op gedrag van andere weggebruikers, te weinig afstand et cetera.

Weerbarstige praktijk
We hebben allemaal geleerd waarom we dat niet moeten doen, maar de praktijk is weerbarstiger. Ondanks goede intenties lukt het niet om het juiste te doen als het er echt om gaat. We ontwikkelen verkeerde gewoontes, we schatten gevaar verkeerd in en het geleerde raakt op de achtergrond. Want ach, hoe groot is de kans om bij te dragen aan de 678 doden of ruim 20.000 ernstig gewonden? Als we deze cijfers al kennen, dan nog kunnen we ons er niets bij voorstellen.

Educatie is in Nederland goed ontwikkeld, maar ouders, gemeenten, scholen, werkgevers en sportverenigingen hebben te veel andere zaken aan hun hoofd om verkeerseducatie goed te implementeren. Educatie gebeurt daardoor te weinig geïntegreerd, met te weinig herhaling en te lage prioriteit. Daarnaast twijfelen we over de effectiviteit van educatie. Vermindering van het aantal doden en ernstig gewonden als gevolg van educatie is moeilijk inzichtelijk te maken. Natuurlijk, iets doen is heus beter dan niets doen, maar is het voldoende? Is educatie het geld en de aandacht waard?

En ten slotte is er nog een trend om verkeersveiligheid vooral onbewust te beïnvloeden of in het voertuig te regelen. Kennis overbrengen werkt volgens een aantal verkeerspsychologen niet omdat het brein voor 95 procent via de onbewuste route werkt. Als die 95 procent altijd met volledige aandacht aan het verkeer zou deelnemen en foutloos zou opereren, dan deed ik het ervoor, maar ik vertrouw meer op het automatische remsysteem van mijn achterligger dan op zijn afgeleide chauffeur.

Verbazing over feiten
Tijdens cursussen en bewonersavonden kan ik steevast rekenen op verbazing over een aantal feiten waar ons onderbewuste niet veel mee kan. Dat stopafstand bepaald wordt door reactietijd en remweg, dat reactietijd al snel meer dan een seconde is en bij afleiding makkelijk boven de 2 seconden komt. En dat 60 of 65 km/uur rijden het verschil is tussen op tijd stilstaan of een kind raken met 32 km/uur. Dat ‘je voet niet meer bij de rem hebben’ omdat je cruise control gebruikt, leidt tot tenminste 10 meter extra stopafstand bij 130 km/uur richting een filestaart.

Het voorbeeld van Helmut Paris en deze reacties op bewonersavonden overtuigen mij dat educatie nodig is om verkeersveiligheid te verbeteren. We moeten juist méér mensen bereiken, we moeten ze váker bereiken en vanuit een brédere context helpen. Niet alleen verantwoordelijkheid aanleren vanuit verkeer, maar op alle domeinen zorg voor elkaar aanleren. Niet voor niets noemde ik de ouders, scholen, sportverenigingen, werkgevers én de gemeente in één adem. Verantwoordelijkheid nemen voor elkaar betekent: voor de mensen die je bezoeken, die je in dienst hebt, degene van wie je houdt.

Maak elkaar bewust
Díe educatie kan heel eenvoudig: de overheid weet wie een rijbewijs heeft. Het is niet moeilijk iedereen informatie te sturen met wat uitleg die de genoemde 5 procent van het brein prima kan verwerken. En maak als school of sportvereniging afspraken: je bent welkom, maar houd je aan de volgende verkeersregels. Maak elkaar bewust, spreek elkaar aan. Geef eens in een 30 km-zone 8 meter weg een andere kleur. Komen er vragen? Wees blij, want vertel dan dat dit de afstand is die je aflegt tussen het zien van een kind en de rem intrappen.

Educatie heeft herhaling nodig, voor iedereen, steeds maar weer. Want op dat ene kruispunt moet één iemand het goed doen, voor alle anderen die het wel weten, maar even afgeleid zijn.