GVB: 'We komen echt wel weer uit die dip'

De coronacrisis legde het openbaar vervoer voor een groot deel lam. In Amsterdam merkten ze dat als geen ander, vertelt commercieel directeur Ellen Swinkels van de hoofdstedelijke stadsvervoerder GVB.

"Reis je zelf nog veel met het ov?”, wil Swinkels voorafgaand aan het interview weten. “Ik stel die vraag eigenlijk aan iedereen die ik spreek, omdat ik wil weten hoe mensen nu over het ov denken.” Het is eind oktober, de mondkapjesplicht is vrijwel nergens meer van kracht, behalve in het openbaar vervoer – nog niet wetende dat een ruime week later mondkapjes weer verplicht worden in winkels, supermarkten, maar ook weer op stations, perrons en haltes. 

We spreken elkaar via Teams, sinds corona interview ik vrijwel iedereen via Teams. Reizen met het ov is minder aantrekkelijk geworden sinds de mondkapjesplicht, ziet ook Swinkels. Dat zou een reden kunnen zijn dat mensen zijn overgestapt op andere vervoersmiddelen, zoals een e-bike of auto, of gewoon minder op pad gaan.  

Alles viel stil 

De gevolgen van de coronacrisis werden vrijwel nergens zo hard gevoeld als in het Amsterdamse ov, dat volledig drijft op reizigersinkomsten en het zonder exploitatiesubsidie doet. De datum 13 maart 2020 staat haar dan ook in het geheugen gegrift. “Voor die tijd zaten onze voertuigen stampvol en hadden we het erover hoe we al die reizigers toch op een comfortabele manier konden blijven vervoeren. Dus toen alles stilviel, kwam dat wel als een shock.” 

Op het dieptepunt reisde minder dan 20 procent van de reizigers nog met het Amsterdamse ov, ten opzichte van topjaar 2019 toen op een gemiddelde werkdag bijna een miljoen reizigers de bus, tram, veerpont of metro namen. Op het moment van schrijven, eind oktober 2021, heeft zo’n 65 procent de weg naar het ov weer gevonden.

Naast de mondkapjesplicht kregen reizigers ook het overheidsadvies het ov alleen te gebruiken voor noodzakelijke reizen. “Maar we bleven wel 100 procent rijden. Het Rijk wilde het ov voor iedereen beschikbaar houden. Gelukkig zijn de sector en het Rijk snel gaan bouwen aan de beschikbaarheidsvergoeding (BVOV). En ik heb echt waardering voor al ons servicepersoneel, handhavers, technici en de bestuurders die zijn blijven rijden en werken. Zeker toen nog veel onduidelijk was over corona, was dat niet makkelijk.” 

“De BVOV heeft de sector echt gered”, gaat ze verder. Ondanks die vergoeding moest GVB in 2021 wel afschalen: momenteel rijdt de Amsterdamse vervoerder nog 88 procent van de oorspronkelijke kilometers. “We houden het aanbod zo goed mogelijk intact, rijden iets grofmaziger en minder frequent in de spits op bepaalde lijnen wanneer er minder reizigers zijn. Maar we willen de lijnen met minder reizigers er natuurlijk niet uithalen, want sommige mensen zijn daar afhankelijk van. Voor hen willen we blijven rijden.” 

Mensen zijn gewoontedieren 

GVB heeft nooit overwogen het gehele vervoerplan om te gooien, zegt Swinkels. “Mensen en dus ook reizigers houden van gewoonten, dus daar sleutelen we niet teveel aan. Maar dat merken we nu ook op een andere manier: die spreiding die we gewenst hadden, is er niet. In de ochtendspitsen is het alweer behoorlijk druk met studenten en scholieren. Die zijn natuurlijk afhankelijk van het ov. Pre-corona was ik al voorstander van spreidingsafspraken met onderwijsinstellingen. We hebben die gesprekken wel gevoerd, ook met de gemeente en werkgevers erbij, maar door corona is de noodzaak van die reistijdspreiding weggevallen. Nu het reizen weer aantrekt gaan we de gesprekken zeker voortzetten, want het effect van reistijdspreiding pakt voor alle partijen positief uit”. 

'Als de bestemming wegvalt, is het logisch dat mensen het ov minder gebruiken'

Het zijn voornamelijk de forenzen en toeristen die wegblijven, ziet Swinkels. “Mensen reizen alleen met het ov als ze een doel hebben. Als de bestemming wegvalt, is het logisch dat het ov niet meer wordt gebruikt. Sommige forenzen hebben auto’s en fietsen gekocht en ze werken vaker thuis. Die groep win je niet zomaar terug. We proberen dagjesmensen en Amsterdammers wel terug te winnen, zoals met eurokaartjes in de Welkom Terug-campagne.” 

Efficiency omhoog 

Met het oog op de nieuwe stadsconcessie in Amsterdam, die eind 2024 afloopt, werkt GVB momenteel aan een bezuinigingsprogramma waarmee de efficiency omhoog moet gaan, gaat de commercieel directeur verder. De gemeente heeft de intentie uitgesproken ook vanaf 2025 met GVB verder te willen gaan. “Momenteel hebben we nog prognoses over opbrengsten en kosten, dus we pakken de gesprekken over de nieuwe concessie in 2022 weer op. De gemeente Amsterdam is onze enige aandeelhouder en wij hebben geen keiharde winstdoelstelling. We willen gewoon goed openbaar vervoer bieden voor de juiste prijs.” 

Maar hoe ziet de toekomst eruit, als de beschikbaarheidsvergoeding nou niet wordt verlengd? De subsidieregeling loopt immers nog tot 1 september 2022. Hoe het daarna verdergaat is nu nog koffiedik kijken. Swinkels ziet het met vertrouwen tegemoet. “We hebben een sterke ov-lobby en herhalen als sector al tijden dezelfde boodschap: ov is essentieel voor woningbouw, de energietransitie, et cetera. Dan kan de overheid het ov niet financieel afsnijden. Dus laat die bloemen maar bloeien. Ik zie de toekomst zonnig tegemoet. We zitten nu in een dip, maar daar komen we echt wel weer uit. De vraag is alleen wanneer die dip voorbij is.”