Waarom ‘Loop!’ in alle kerstpakketten 2020 hoort
Hoe kunnen ontwerpers en beleidsmakers een loopvriendelijke omgeving stimuleren? Op deze en andere dringende vragen geeft het vakboek ‘Loop!’ antwoorden.
De omslag intrigeert. Een jonge vrouw op stevige sportschoenen met haar naaldhakken zwierig in de hand. Wie in Amerikaanse steden is geweest, herkent het beeld. Werknemers van allerlei soort die, naar hun kantoor gaand of in hun pauze, met comfortabele stappers vlot vooruitkomen en bij de gebouwingang weer hun chique schoenen aan doen. Lopen als onderdeel van de, vanzelfsprekende, routine van het dagelijks leven.
‘Loop!’ is een duidende en zorgvuldige publicatie. Als stedenbouwkundige, onderzoekster en pleitbezorgster is ir. Annemieke Molster een van de voorlopers die van Nederland weer een land voor voetgangers wil maken. En ook van België trouwens, want ze besteedt ruime aandacht aan onze zuiderburen. In dit prachtig uitgevoerde vakboek legt de auteur haar jarenlange praktijkervaring vast.
Spannende tocht
Het is bovendien een plezier te zien dat ‘Loop!’ uitwerking geeft aan een deel van ‘Lopen Wil Iedereen’: mijn short story over het toekomstperspectief van het dagelijks lopen (zie www.gewoongezondlopen.nl). Molster toont de spannende herontdekkingstocht die gaande is, nadat de aandacht voor de voetganger de afgelopen decennia, sluipend, bijna verdween. De aandacht voor voetgangersvriendelijke omgevingen neemt toe, legt ‘Loop!’ uit. Zo zetten steeds meer gemeenten lopen op de agenda en voeren prachtige projecten uit. De gebouwde omgeving heeft invloed op de vervoerswijze, speciaal als het gaat om lopen, zo leren we. En al met kleine aanpassingen gaan mensen meer en verder lopen.
Gereedschapskist vol ontdekkingen
Eerst zien we in inleidende hoofdstukken alle voordelen van lopen helder op een rij. Waar mensen heen gaan en waarom de een wel en de ander niet loopt. Cijfers, argumenten, het beslisproces van het individu, geven een bijna compleet beeld. Wat ik hier nog mis is de betekenis is van een krachtige vertegenwoordiging van voetgangersbelangen. Die zou hier ook een plek verdienen.
Daarna werkt ‘Loop!’ tien ontwerpprincipes uit. Een ware gereedschapskist vol ontdekkingen. Ook met praktische tips, die het kunnen lopen, maken of breken. Meng fietsers en voetgangers uitsluitend waar snelheden zo laag zijn dat goed oogcontact gemaakt kan worden, bijvoorbeeld. Geef voetpaden een vlak en stroef oppervlak. Garandeer goed onderhoud en beheer: geen onkruid, verwijder overhangende takken, ruim zwerfafval op. Kies de juiste bomen en geef ze voldoende wortelruimte, fundeer het voetpad goed.
Ommetjes maken of ook een stuk verderop gaan
De tien hoofdonderwerpen variëren van ‘Symbiose tussen openbaar vervoer en lopen‘ tot de zintuigen van de mens. Twee springen er voor mij uit.
De eerste is de logische ontwerplijn die zegt: maak een compleet en samenhangend netwerk van voetpaden. Daarbij is het van belang om keuzemogelijkheden te bieden, aantrekkelijk voor uiteenlopende gebruikers op verschillende tijdstippen. Een fraai begrip als ‘de kruispuntendichtheid van wijken’ valt hierbij op. Een hoge dichtheid betekent veel kruisingen zodat je makkelijker verschillende routes kunt nemen en ze kunt inkorten of verlengen.
Monster ontdekte dat sommige gebiedsontwikkelingen slechts een klein ommetje in de buurt faciliteren. Iets verder lopen betekent daar vaak omlopen, gevaarlijk oversteken of noodgedwongen over rijbaan of fietspad gaan. Een stadsdeel als Leidsche Rijn bij Utrecht is hier een voorbeeld van. Een wél geslaagde gebiedsontwikkeling is de vernieuwingsoperatie van de Bijlmer in Amsterdam Zuidoost, uitgevoerd vanaf de jaren negentig. Een gigantisch loopvriendelijkheidsproject dankzij goede routes, verdichting, functiemenging en meer levendige plinten langs de straten. Veel wijken in dit stadsdeel zijn opnieuw en zorgvuldig ontworpen.
Revival voor de zebra
Prikkelend is het andere ontwerpprincipe dat ik uitkies: ‘Oversteekplaatsen zijn voor voetgangers’. Ofwel, kort samengevat: graag meer zebra`s in plaats van minder, naast het matigen van snelheden. De meeste dodelijke ongevallen onder voetgangers gebeuren tijdens oversteken. Bovendien belemmert slecht kunnen oversteken het lopen. Zebra’s zijn hier vaak een goede oplossing, analyseert Molster: goed herkenbaar, ze geven voetgangers voorrang en zijn relatief veilig.
Toch verdwenen vele zebra`s en is een herkenbare oversteek betrekkelijk zeldzaam geworden. En dat terwijl Nederland al decennia het wegontwerp Duurzaam Veilig in praktijk brengt. Kanalisatiestrepen markeren meer en meer oversteekplaatsen. Hier zijn autorijders niet verplicht voetgangers voor te laten gaan. Bovendien zijn de strepen van een afstand slecht herkenbaar. Dus hier geldt onveilig oversteken. Maar veel verkeerskundigen stimuleren kanalisatiestrepen: ‘Laten voetgangers goed opletten en zich aanpassen aan alle anderen’, zeggen zij. Volgens Molster een voorbeeld van auto-gestuurd en snelheidsgericht denken en een illustratie van de lage status van lopers.
Eye opener is deze bevinding: ‘Het is aannemelijk dat minder zebra`s in het straatbeeld de veiligheid van de resterende zebrapaden ongunstig beïnvloedt. Als de automobilist nog maar zelden zo`n pad tegenkomt, raakt het uit zijn systeem om er goed op te reageren’.
Leiderschap inspireert
Het boek gaat gelukkig ook over ambassadeurs en over leiderschap. Over helden, groot of klein, die hun nek uitsteken en anderen inspireren door te vertellen. De huisarts Loresis is zo iemand. Hij werd in de Spaanse stad Pontevedra burgemeester, gaf de openbare ruimte terug aan de voetganger en bracht zijn stad economisch tot bloei. Of neem het verrassende intermezzo ‘Twee mannen zonder fiets’. Zij vertellen in geur en kleur waarom ze dagelijks naar het werk lopen en terug.
In het intermezzo ‘Wij willen de ruimte terug’ komt het belang van burgerinzet naar voren. Groepen boekten successen in de jaren zeventig en tachtig. Pressiegroep ‘Stop de Kindermoord’ wees een richting waarmee het toen sterk toegenomen aantal verkeersdoden en gewonden kon teruglopen. Advies- en inspraakorganisatie ‘Werkgroep 2000’ bracht losse initiatiefnemers bij elkaar die in steden fietsbelangen aan het verdedigen waren. Zo ontstond vanuit een ludiek idee de voorloper van de Fietsersbond, waarbij de voetganger een warm hart werd toegedragen. Nederland kende een Voetgangersvereniging, maar die verdween.
In de visie van Molster blijven actie, lobby en advies door belangengroepen onmisbaar om ruimte voor de voetganger te heroveren. De belangenbehartiging wordt nu weer opgebouwd waarbij verschillende organisaties zich inzetten. Zo zet het ‘Platform Ruimte voor Lopen’ het lopen weer op agenda`s en voert projecten uit.
Burgerinzet
De sleutel bij veranderingsprocessen is volgens mij in handen van burgers die een idee over betere voetpaden en andere voetgangersvriendelijke onderwerpen gezamenlijk benoemen en verder brengen. Beleidsmakers, bestuurders en media, die ervoor openstaan om loopvriendelijke gemeenten te helpen maken, hebben voeding en steun nodig. Eigentijdse bewoners- en gebruikersinitiatieven spelen hierbij een essentiële rol.
Wat nu?
Nog even een heikel punt. De auteur vermijdt de toenemende spanningen tussen en binnen groepen fietsers en lopers te benoemen. Het ontwerpprincipe ‘Symbiose tussen fietsen en lopen’ ontbreekt. Daar is behoefte aan, want dit thema wordt met de dag urgenter naarmate aantallen gebruikers, snelheidsverschillen en irritaties toenemen. Slachtoffercijfers over fietsers gaan rap omhoog. De veiligheidsbeleving bij voetgangers krijgt nauwelijks aandacht. De Epiloog geeft wel een hint: ‘Het vergt lef om de dominantie van de auto ter discussie te stellen. En dan hebben we het nog niet eens over de fiets’. Ik zou daaraan toevoegen: ‘Wie durft?’
Aanrader
Hier ligt een praktisch handboek met oog voor details die er toe doen. Vele en aantrekkelijke illustraties, zorgvuldig uitgezocht. Jammer genoeg ontbreekt een Trefwoordenregister waardoor de functie als naslagwerk beperkt blijft. Maar de Biografie biedt weer een uitstekende bronnenverantwoording en verdere opzoekmogelijkheden.
Goed om jezelf, collega`s of andere geïnteresseerden cadeau te doen, bijvoorbeeld bij de virtuele kerstborrel. En zeker hoort het thuis in het kerstpakket.
Bestellen
Het boek Loop! Is te bestellen voor € 44,95 plus verzendkosten via https://molster.city/projects/loop-het-boek-over-loopvriendelijke-stedenbouw
Over de auteur
Derk van der Laan is zelfstandig gevestigd schrijver, vakjournalist en blogger
www.linkedin.com/in/derkvanderlaan
Derk van der Laan is zelfstandig gevestigd schrijver, vakjournalist en blogger
Reactie plaatsen •