Economische prikkels hebben effect

Economisch beleid kan het mobiliteitsgedrag van weggebruikers beïnvloeden. VerDuS-onderzoeker Devi Brands promoveerde in oktober aan de VU te Amsterdam en richtte zich met name op het concept verhandelbare mobiliteitsrechten, die het gedrag van weggebruikers opzettelijk beïnvloeden, en een verandering in de kosten voor smartphonegebruik, die dat onopzettelijk doet.

De laatste jaren is er steeds meer aandacht ontstaan voor het idee van verhandelbare mobiliteitsrechten om files te verminderen, maar er was nog weinig empirisch onderzoek naar gedaan, vertelt onderzoeker Devi Brands. ‘Ik heb via een aantal kleinschalige experimenten laten zien dat het concept wel degelijk zou kunnen werken.’ Brands testte virtueel parkeergedrag van proefpersonen die in een virtuele markt hun parkeerrechten konden verhandelen. Dat bleek te werken. Een ander experiment werd gehouden onder studenten van de Beijing Jiaotong University in China. Studenten konden hun recht om al dan niet te ontbijten in de campuskantine verhandelen. Doel was de ‘ontbijtspits’ minder druk te maken en ook dat werkte. ‘Nu zijn ontbijtende studenten natuurlijk geen automobilisten op een snelweg, maar toch gaf het experiment goede aanwijzingen dat het idee van de verhandelbare rechten kan werken.’

Economisch beleid met onbedoeld effect

Wat volgde was een proef met parkeergedrag onder werknemers van de ANWB. Dit gaf weer nieuwe inzichten, vertelt Brands. ‘Er leek een klein effect te zijn bij deelnemers, maar er waren ook veel zogenoemde inactieve deelnemers die de prijs opdreven doordat zij hun gedrag niet aanpasten. Wel stonden deelnemers in het algemeen positief tegenover het concept als eerlijk en beter functionerend alternatief voor betaald parkeren.’

Een laatste experiment betrof het effect van afleiding door smartphonegebruik op de verkeersveiligheid. Om dit effect te kwantificeren, werd gebruik gemaakt van de verlaging van de gebruikskosten dankzij de EU-roamingregelgeving uit 2017, waarbij alle roamingtoeslagen voor EU-burgers werden afgeschaft. Het groeipercentage van met name het mobiel datagebruik is aanzienlijk gestegen na de wijziging van de roamingvoorschriften. De resultaten laten zien dat tot 10 procent van de ongevallen kan worden verklaard door afleiding door de smartphone en impliceren dat afleiding. De kans om bij een ongeval betrokken te raken bijna verviervoudigd. Brands: ‘De resultaten zijn relevant voor beleidsmakers en leveren een sterke onderbouwing voor strengere handhaving van bestaande wetten op telefoongebruik tijdens het rijden. Daarnaast laten ze zien dat beleid dat geen verband lijkt te hebben met verkeersveiligheid, namelijk het afschaffen van roaming-toeslagen, toch onbedoelde gevolgen kan hebben.’

Grootschalige experimenten doen

Aangezien het aantal deelnemers aan elk van de experimenten relatief klein was, en de specifieke gepresenteerde toepassingen van verhandelbare rechten verschillen van het toepassen van rechten in de spits op de weg, is een belangrijke volgende stap voor toekomstig onderzoek het uitvoeren van een grootschalig experiment, stelt Brands. ‘Het systeem van verhandelbare rechten kan ook voor andere doeleinden worden gebruikt, zoals in tijden van Covid-19 voor de toewijzing van schaarse ruimte.’

Download het volledige proefschrift ‘Economic Policies and Mobility Behaviour’ op de website van de VU.

Over SURF

In het onderzoeksprogramma Smart Regions of the Future werken consortia van onderzoekers en praktijkpartijen samen aan vraagstukken rond ruimte, wonen, bereikbaarheid, economie en bestuur. Het promotie-onderzoek van Devi Brands maakte onderdeel uit van het Europese project Innovative Policies for Sustainable Urban Transportation (IP-SUNTAN). De onderzoekers van IP-SUNTAN en die van U-SMILE (het Nederlandse VerDuS SURF-project over verhandelbare rechten) werkte nauw samen. Beide projecten vallen onder het kennisinitiatief Verbinden van Duurzame Steden van NWO, het Rijk, Platform31 en Regieorgaan SIA.