Cor Toonen: ‘Zien én gezien worden is een must. Laat je gehoorbeperking zien’

Plotseling en volledig doof - het overkwam Cor Toonen (1940) op 14-jarige leeftijd na een fietsongeval en de daaropvolgende medische behandeling. Toonen is als adviseur technische voorzieningen betrokken bij de stichting Plotsdoven en ondersteunde De Gelderhorst, centrum voor oudere doven. Bovendien ontwierp hij diverse hulpmiddelen voor doven, zoals het ‘Limited Hearing’-zichtbaarheidssymbool, de Viewradar en het codekaartje voor de teksttelefoon. Toonen is voor zijn verdiensten benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau

Toonen zet zich actief in voor een veilige verkeersomgeving voor doven en slechthorenden. “In de achtenzestig jaar dat ik nu als dove deelneem aan verkeer, blijkt vooral dat ik het moet hebben van visuele alertheid. Dat wil zeggen dat ik zelf visueel alert moet zijn, maar ook dat ik, waar dat nut heeft, zichtbaar ben als iemand met een gehoorbeperking”, vertelt Toonen. “Zien én gezien worden is een must. Laat je gehoorbeperking zien, want als men niet wéét dat je je een gehoorbeperking hebt, kan men er ook geen rekening mee houden.”

Kwetsbaar

“Ik heb altijd een fietsspiegel en een zichtbaarheidssymbool op mijn fiets gehad. Sinds het beschikbaar zijn van het internationaal bekende ‘Limited Hearing’-symbool maak ik daar ook gebruik van, bijvoorbeeld tijdens het wandelen. Zeker bij het wandelen op buitenwegen en op gecombineerde fiets-wandelpaden ben je, als iemand met een gehoorbeperking, zeer kwetsbaar”, aldus Toonen. De toegenomen snelheid en de grotere snelheidsverschillen in het verkeer baren Toonen zorgen. “Snel maar stil verkeer, bijvoorbeeld elektrische fietsen en elektrische auto’s, is lastig voor slechthorenden. Deze voertuigen zijn geluidsarm, terwijl slechthorenden gewend zijn om zich zoveel mogelijk te oriënteren op basis van hun ‘restgehoor’, al dan niet in combinatie met hoor-hulpmiddelen.”

Pure herrie

“De intensiteit van het verkeer maakt het lastig om goed preventief te handelen. Het verkeer gaat allemaal snel en het is allemaal ook veel. Meer verkeer betekent ook meer geluid en bij slechthorenden komt dit geluid allemaal binnen als ‘pure herrie’.”

Valse schaamte

Zelf heeft Toonen geen last gehad van ‘valse schaamte’ over zijn doofheid. “Dit is nog wel een groot knelpunt voor doven en slechthorenden. Het werkt belemmerend om je beperking zichtbaar te maken. Er heerst een gek taboe om het slecht horen of helemaal niet kunnen horen te laten zien, terwijl het in wezen natuurlijk om zelfredzaamheid en zelfbescherming gaat. Ook de verantwoordelijkheid naar andere verkeersdeelnemers vraagt om transparantie en duidelijkheid. Immers, een aanvaring in het verkeer is meestal een aanvaring met een ander.”

‘Het is een taboe om het slecht of niet kunnen horen te laten zien, terwijl het om zelfredzaamheid en zelf bescherming gaat’

Minder evenwicht

Een niet altijd voor de hand liggend gevolg van gehoorschade is ook minder evenwichtsgevoel. “Als fietser moet je afstand houden van de rand van het fietspad of de weg”, vertelt Toonen. “Ik ben zelf door schade en schande wijs geworden en blijf uit zelfbescherming zeker dertig centimeter van de kant vandaan. Vaak is er bij gehoorbeperkten ook sprake van minder evenwicht, door beschadiging van het evenwichtsorgaan. De combinatie van onzekerheid, door het verkeer veroorzaakte stress en verminderd evenwichtsgevoel maken dan dat je snel kunt gaan slingeren. Dan is bij de wegranden wegblijven noodzakelijk.”

“Als dove verkeersdeelnemer heb ik vooral veel aan inleving en begrip van horende verkeersdeelnemers. Op dat gebied is er helaas nog veel onwetendheid. Zo is het symbool voor slechthorenden nog niet heel bekend. Bekendheid krijgt zoiets door herhaling, maar in uitingen is dit symbool vaak maar eenmalig te zien. Hetzelfde geldt voor regels voor het passeren en inhalen van doven en slechthorenden, die zouden ook geregeld herhaald moeten worden. Ook naar doven en slechthorenden zelf, overigens."

Een toegankelijke weginrichting

Een goede weginrichting kan doven en slechthorenden helpen zelfstandig aan het verkeer te blijven deelnemen. “Brede en duidelijk gemarkeerde en gekleurde fietspaden bijvoorbeeld”, stelt Toonen, omdat mensen met minder of geen gehoor afhankelijk zijn van visuele informatie. “Ook een middenstreep om het midden van het fietspad en de weghelften te markeren is bijzonder nuttig, zelfs op hele smalle fietspaden. Op die manier is ook duidelijk dat je daar niet naast elkaar kunt fietsen of wandelen. Ook een gemarkeerde fietsstrook op smalle binnenwegen is nuttig, zeker als er sprake is van een hoogteverschil tussen het rijgedeelte en de wegkant.”

Visuele indicatie van infrastructuur is voor iedereen nuttig, niet alleen voor doven en slechthorenden. Wat is nu echt nuttig specifiek voor de doelgroep? “Het helpt als men zelf goed zichtbaar is, door middel van het Limited Hearing-symbool. Dit zou actief gepromoot kunnen worden, net als het juiste gebruik van dit en andere hulpmiddelen. Ook de bekendheid van het symbool en aandacht voor doven en slechthorenden in verkeersexamens op school en tijdens rijles en rijexamens kan helpen.”

“Stimuleer ook het gebruik van goede fietsspiegels met een reflecterende rand. Spiegels op de fiets moeten iets uitsteken zodat je langs je ellenboog kunt kijken tijdens het fietsen. Dat heeft wel als nadeel dat de spiegels de fiets breder maken. Door een reflecterende rand toe te passen valt dit beter op voor andere verkeersdeelnemers. Ook geeft de reflecterende rand een signaal af naar andere verkeersdeelnemers: pas op, deze persoon heeft een spiegel nodig om inhalend verkeer waar te nemen. De spiegel dient inklapbaar of afneembaar te zijn, zodat deze niet beschadigd kan raken tijdens het stallen van de fiets en de afstelling van de spiegel niet ontregeld raakt. We moeten zorgen dat de spiegel eenvoudig af te stellen is, vóór vertrek, zodat de toch al vaak minder stabiele fietsers de spiegel proberen af te stellen tijdens het fietsen.”

“Een mogelijkheid om richting aan te geven op e-bikes, speedpedelecs en andere leden van de fietsfamilie is door middel van een knipperlicht. Op die manier is duidelijker dat iemand van richting verandert én kan de fietser in kwestie zelf twee handen aan het stuur houden. Voor een dove of slechthorende, met zoals gezegd vaak verminderd evenwichtsgevoel, is het noodzakelijk om twee handen aan het stuur te kunnen houden.”

Nieuwe voertuigen worden steeds stiller, zeker als het gaat om elektrische auto’s. Voor slechthorenden is dat lastig. Nieuwe voertuigen zijn al verplicht voorzien van een akoestisch waarschuwingssysteem. “Vul dat aan met visuele waarschuwingen, bijvoorbeeld een speciaal rood knipperlicht. Stel sowieso het voeren van verlichting verplicht voor vierwielig gemotoriseerd verkeer, ook overdag.”

Toonen heeft nog een aantal aanbevelingen: grote spiegels op gevaarlijke kruispunten, het weren van scooters op het fietspad, visuele signalering van groepen wielrenners, en de invoering van een achteruitkijk-assistent voor fietsers.