Hoe is ‘Gedrag’ belegd in de gemeente?

In samenwerking met het Gemeentelijk Netwerk voor Infrastructuur en Mobiliteit (GNMI) is een uitvraag gedaan over ‘gedragsexpertise’ binnen gemeenten. Hoe is kennis over gedrag van weggebruikers ingebed in de gemeente? Wat zijn de uitgangspunten voor gedragsexpertise in relatie tot wegontwerp? Passen mobiliteitsexperts eigen gedragskennis toe, of wordt deze extern geraadpleegd of ingewonnen? De gemeenten Zaanstad, Utrecht, ’s-Hertogenbosch en Venlo delen hun ervaringen. 

Nettie Bakker

Zaanstad: ‘Inzet gedragskennis hangt af van het vraagstuk’
Falko Voet: “De gemeente Zaanstad peilt op verschillende manieren hoe het gedrag van weggebruikers is. Zo houden we elk jaar een enquête onder bewoners met de vraag wat zij vinden van de verkeersveiligheid. Ook hebben bewoners inspraak bij herinrichtingen en zijn er op basis- en middelbare scholen gedragslessen. Daarnaast verrichten we snelheidsmetingen en hebben we veel contact over verkeersgedrag met partners, zoals politie, Fietsersbond en VVN. Omdat we het belangrijk vinden dat iedereen veilig door het verkeer kan bewegen, gaan we uit van de ‘zwakke’ verkeersdeelnemer. Zo is het centrum van Zaandam voorzien van geleidelijnen en ook bij herinrichtingen houden we rekening met mindervalide verkeersdeelnemers. Als een mindervalide veilig over straat kan, dan kan een valide persoon dat ook. Bij herinrichtingen kijken we naast geleidelijnen, ook naar brede en verlaagde stoepen, bankjes en veilige oversteeksituaties.

Hoe we gedragskennis inzetten, hangt af van het vraagstuk. Bij het aanleggen van de geleidelijnen in het centrum is uitgebreid gesproken met doelgroeppartners. Maar bij een herinrichting van een rotonde maken we juist weer gebruik van de kennis van onze mobiliteitscollega’s. Zo nodig maken we gebruik van gespecialiseerde expertise van adviesbureaus die gedragspsychologen of ergotherapeuten in dienst hebben.”

Utrecht: ‘Mobiliteitsexperts doen steeds meer ervaring op met gedrag'
Niek Verlaan: “In Utrecht hebben we niet een apart team van gedragsexperts, maar wel een afdeling met mobiliteitsexperts die steeds meer ervaring en expertise opdoen met gedrag. Op 12 september 2019 hielden we een masterclass ‘mobiliteit en gedrag’ waar zeker 50 collega’s met veel enthousiasme op af kwamen. Deze dag vormde de kick-off voor een breed gedragen gedragsaanpak. Kort daarna kozen we hiervoor de door het ministerie van IenW ontwikkelde DOE MEE-aanpak. Op dit moment experimenteren we hiermee in verschillende projecten en zoeken naar manieren om dit verder in onze organisatie te borgen.

Ons uitgangspunt is: ‘Mobiliteit is gedrag en ieder gedragsvraagstuk is context gebonden’. Wat in de ene straat werkt, kan in een andere straat een averechts effect hebben. We gaan ook niet uit van een standaard verkeersdeelnemer, maar observeren hoe het huidige gedrag is en in welke context dat plaatsvindt. Van iedere plek maakt een variëteit aan mensen gebruik. Welke factoren zijn er van invloed? Waarom gedragen mensen zich zo en waarom gedragen zij zich niet anders? Anders gezegd: wat zijn de motivaties en belemmeringen? Dit kan voor iedereen verschillen en daar moet rekening mee worden gehouden bij (her)ontwerpen.

Plannen worden vaak aan de tekentafel gemaakt. Dat is niet erg, zolang er daarbij maar niet te veel van wordt uitgegaan dat ‘mensen het wel snappen’ en er voldoende input is van de werkelijke situatie. Er moet geobserveerd worden, eventueel aangevuld met interviews, enquêtes of andere vormen van input. Tegelijkertijd is de kennis van collega’s die al jaren in het vak zitten en misschien minder vanuit gedrag ontwerpen, ook erg waardevol. Ontwerpen vanuit gedrag moet niet in plaats van, maar in lijn met andere manieren van ontwerpen gebeuren en vice versa.

Participatie is overigens al wel een belangrijk onderdeel in vrijwel alle projecten. Je kunt er veel bruikbare inzichten uit halen. Utrecht wil een inclusieve (toegankelijke) stad zijn en heeft daarvoor de agenda 'Utrecht voor iedereen toegankelijk' opgesteld. Er is ook veel overleg met belangenorganisaties. Specifieke expertise op het gebied van gedrag hebben we deels in huis, maar we wisselen ook uit met andere gemeenten, werken samen met kennisinstituten en kopen ook geregeld kennis in.

De perfecte wereld waarin iedere professional naast zijn/haar eigen expertise ook gedragsexpert is, bestaat niet. Ik ben tevreden dat al mijn collega’s het belang inzien van gedragskennis en er graag mee aan de slag gaan. We zijn er nog niet, maar ik ben zeker positief over het enthousiasme en de richting die onze organisatie op gaat. Ook al zoeken we vaak nog naar de manier waarop en zijn de verwachtingen soms ook iets té hoog. Alsof door een ‘nudge’ a-sociaal verkeersgedrag opeens verleden tijd is, bijvoorbeeld.”

‘s-Hertogenbosch: ‘We hebben een medewerker in dienst die zich specifiek met mobiliteitsgedrag bezig houdt’
Eline Heyms: “Binnen onze gemeente besteden we veel aandacht aan mobiliteitsgedrag. Zo is gedrag een van de vier werklijnen binnen ons Actieplan Duurzame Mobiliteit én wordt het expliciet opgenomen in het geactualiseerde Verkeersveiligheidsbeleid dat momenteel wordt voorbereid. Daarnaast hebben we een medewerker in dienst die zich specifiek met dit thema bezig houdt. We zetten onder andere gedragscampagnes in voor het stimuleren van duurzaam mobiliteitsgedrag, en gedragsprojecten voor een mentaliteitsverandering van autogebruik bij ouders in de schoolomgeving.

Ons uitgangspunt is dat de openbare ruimte voor iedere verkeersdeelnemer goed bruikbaar, veilig en begrijpelijk moet zijn. Dit is ook onderdeel van de Duurzaam-Veiligvisie waar we alle verkeersontwerpen op beoordelen. Voorts worden alle ingrijpende reconstructies van de openbare (verkeers)ruimte getoetst door Stichting gehandicaptenplatform ’s-Hertogenbosch. In de gemeentelijke aanpak van verkeersveiligheid zetten we verder in op inpassingen van gehandicaptenvoorzieningen en voorzieningen of cursussen voor kwetsbare verkeersdeelnemers, zoals fiets- of scootmobielcursussen.

Naast de gedragsexpertise die we bij de eigen medewerkers ‘in huis’ hebben, werken we samen met relevante belangengroepen en huren we waar nodig externe gedragsexpertise in.”

Venlo: ‘De aandacht voor gedrag is flink toegenomen’
Tom Jacobs: “De afgelopen periode is de aandacht voor gedrag in verkeersvraagstukken bij ons flink toegenomen. Dat is onder andere het gevolg van een nieuwe visie op mobiliteit én een nieuwe manier van regionaal samenwerken: Trendsportal. Deze term staat zowel voor een visie als voor een netwerkplatform [*] voor inwoners, bedrijven, belangstellenden en overheden die actief willen bijdragen aan duurzame, veilige en slimme mobiliteit voor morgen.

In Venlo is gedragskennis niet echt geborgd in eigen huis maar er zijn recent wel diverse workshops rond verkeersthema’s georganiseerd,  waarbij gedragsdeskundige Dirkje van de Ven de verkeerskundigen in Venlo en in de regio heeft meegenomen in de wereld van gedragsbeïnvloeding in relatie tot verkeer (zie ook pag 27-red).

Het is nu zaak om deze benadering vaker toe te passen en kennis en ervaring op te doen. Een voorbeeld daarvan is de ‘veilig-op-weg-aanpak'  die binnenkort verschijnt op veiligopweg.info (zie ook  trendsportal.nl/veilig-op-weg-uitgerold-in-de-regio). En ten slotte nemen we als gemeente deel aan het Europese project e-smartec waarin marketingtechnieken ten behoeve van mobiliteitsvraagstukken worden verkend (zie artikel e-smartec).”

GNMI

Dit artikel is tot stand gekomen is samenwerking met Arthur ter Weeme, GNMI (www.gnmi.nl) en met medewerking van Falko Voet, Zaanstad / Niek Verlaan, Utrecht / Eline Heyms, ’s-Hertogenbosch / Tom Jacobs, Venlo.